της Βαρβάρας Κοντονή

Αναμφίβολα μία από τις σημαντικότερες επανεκδόσεις του φετινού καλοκαιριού, «Το Τρένο θα Σφυρίξει Τρεις Φορές» του Φρεντ Zίνεμαν είναι ένα κλασικό φιλμ είδους που δεν ενδείκνυται μόνο για τους λάτρεις του γουέστερν, αλλά για κάθε έναν εκεί έξω που ξέρει να εκτιμά τις αρετές του καλού, αμερικανικού σινεμά στην πιο παλαιομοδίτικη και «καθαρή» του μορφή, αυτήν της αχανούς Άγριας Δύσης. Βασισμένο (εν μέρει) στη δημοσιευμένη στο περιοδικό εποχής Collier’s Magazine μικρή ιστορία του Τζον Μάρσαλ Κάνινγκχαμ «The Tin Star» (1947), το φιλμ του Zίνεμαν αποτελεί μία ολότελα ξεχωριστή περίπτωση γουέστερν, κυρίως επειδή δεν εντάσσεται αμιγώς στην κατηγορία της περιπέτειας (ως είθισται), αλλά περισσότερο σε αυτήν του δράματος με κεκαλυμμένες πολιτικές προεκτάσεις μάλιστα, άμεσα συνυφασμένες με την επικρατούσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση στις ΗΠΑ της δεκαετίας του ’50.

Ο σερίφης Γουίλ Κέιν (Κούπερ) έχει μόλις παντρευτεί την εκλεκτή της καρδιάς του, Έιμι (Κέλι), σύντομα όμως η μέρα της χαράς τους καταλήγει σε θρίλερ, όταν ο πρώτος πληροφορείται την επιστροφή του Φρανκ Μίλερ (ΜακΝτόναλντ) στην πόλη, ενός επικηρυγμένου κακοποιού τον οποίο ο ίδιος είχε στείλει πίσω από τα σίδερα πριν μερικά χρόνια. Ως ελεύθερος άνθρωπος, πια, ο Μίλερ επιστρέφει με το απογευματινό τρένο για εκδίκηση, έχοντας στο πλευρό του την πιστή συμμορία του. Στον αντίποδα, οι όποιες προσπάθειες του Κέιν προς εύρεση βοήθειας από τους κατοίκους πέφτουν στο κενό, με τους περισσότερους να τον κατηγορούν για προσωπική βεντέτα που θέτει σε κίνδυνο το κοινό καλό της πόλης ή, απλά, να τον συμβουλεύουν να το βάλει στα πόδια, οδηγώντας έτσι μακριά τους και τη συμμορίτικη απειλή. Ο Κέιν θα πρέπει τώρα ν’ αποφασίσει για το μέλλον του: είτε φεύγει, ζώντας με την Έιμι σαν κυνηγημένοι για πάντα, είτε μένει για μία τελική αναμέτρηση με αμφίβολη έκβαση.

Μία από τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία της «χρυσής εποχής» του κλασικού αμερικανικού κινηματογράφου υπήρξε αυτή της «Μαύρης Λίστας» του Χόλιγουντ, ενός άτυπου καταλόγου που κυκλοφόρησε κατά τα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου και περιελάμβανε ονόματα καλλιτεχνών που θεωρούνταν μέλη ή υποστηρικτές του Κομμουνιστικού Κόμματος, με απώτερο σκοπό την πλήρη επαγγελματική τους «εξόντωση». Σε μία εποχή που η γοητεία και η επιρροή του ρηξικέλευθου σοβιετικού σινεμά θεωρήθηκε τεράστια απειλή για την κινηματογραφική βιομηχανία των ΗΠΑ, η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων αποφάσισε τον αποκλεισμό όσων είχαν επιδείξει «ενοχλητικές» αριστερές πεποιθήσεις, καλλιεργώντας έτσι ένα ζοφερό κλίμα περιρρέουσας καχυποψίας και «καρφώματος» στους κόλπους του χώρου του θεάματος, εξαναγκάζοντας πολλούς διάσημους δημιουργούς και τρανταχτά ονόματα ηθοποιών να εγκαταλείψουν τη χώρα, όπως συνέβη το 1952 με τον Τσάρλι Τσάπλιν, αλλά και με τον σεναριογράφο της ταινίας τού Zίνεμαν, Καρλ Φόρμαν, ο οποίος αναγκάστηκε να φύγει από την Αμερική λίγο μετά την ολοκλήρωση της ταινίας, επειδή αρνήθηκε να «(κατα)δώσει» τα ονόματα έτερων συναδέλφων – μελών του Αμερικανικού Κομμουνιστικού Κόμματος.

Είναι σημαντικό μια ταινία να «διαβάζεται» με αφετηρία την εποχή μέσα στην οποία έχει «γεννηθεί», ιδιαίτερα όταν πρόκειται για φιλμ περασμένων δεκαετιών. Εκ πρώτης όψεως, τούτο το «Τρένο» μοιάζει με ένα μάλλον μετριοπαθές για τα δεδομένα του είδους γουέστερν, με περιορισμένη δράση και έμφαση όχι τόσο στην τελική μάχη όσο στη σταδιακή προετοιμασία αυτής. Όταν, τελικά, αναλυθεί με βάση την ισχύουσα εγχώρια κατάσταση του τότε, ένα φιλμ έχει τη δύναμη να μετουσιωθεί αυτόματα σε κάτι (ενδεχομένως εντελώς) διαφορετικό. Σε μια αλληγορία, για παράδειγμα, όπως συμβαίνει στην εν λόγω περίπτωση. Ο χαρακτήρας του Κέιν, που με τόσο αγέρωχη γοητεία υποδύεται ο Γκάρι Κούπερ, κερδίζοντας το Όσκαρ πρώτου ανδρικού ρόλου το 1953 (σε ένα υπέροχο twist της Ιστορίας, για χάρη του το παρέλαβε ο υποστηρικτής της μακαρθικής «Μαύρης Λίστας», Τζον Γουέιν, ο οποίος είχε αρνηθεί να πρωταγωνιστήσει στο φιλμ εξαρχής!), αποτελεί ουσιαστικά ένα αμάλγαμα όλων εκείνων που παρέμειναν πιστοί στα ιδανικά τους, καθοδηγούμενοι από μία προσωπική ηθική που ερχόταν σε πλήρη αντιδιαστολή με τη διασπορά του φόβου και την ενθάρρυνση της τακτικής του χαφιεδισμού από την κυβέρνηση. Αν υπάρχει ένας λόγος για τον οποίο τούτη η ταινία αποτελεί μια σπουδαία παρακαταθήκη της 7^ης Τέχνης, είναι γιατί κατάφερε να αποδώσει άρτια την τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα των ‘50s, μετατρέποντας το γουέστερν, το νούμερο ένα genre του αμερικανικού σινεμά σημειολογικά, σε «όχημα» αγανάκτησης (με το γάντι) κατά της ίδιας της γενεσιουργού μήτρας του: της Μεγάλης Δύσης.