του Νίκου Παλάτου

Το 1998 ο Άγγλος δημοσιογράφος και συγγραφέας Σάιμον Γουίντσεστερ κυκλοφορεί το βιβλίο «The Surgeon of Crowthorne: A Tale of Murder, Madness and the Love of Words», στο οποίο διηγείται την απίθανη και πολύχρονη ιστορία της συγγραφής του περίφημου Λεξικού της Οξφόρδης. Ο άρτι δαφνοστεφανωμένος ελέω «Braveheart» (1995) Μελ Γκίμπσον αγοράζει μέσω της εταιρείας του Icon Productions τα δικαιώματα του bestseller, προσδοκώντας στην κινηματογραφική του μεταφορά, με τον ίδιο να σκοπεύει να κρατήσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο μαζί με τα σκηνοθετικά καθήκοντα.

Ξεκινάει άμεσα να δουλεύει τη σεναριακή διασκευή του, το πράγμα όμως γρήγορα μπλέκει. Σεναριογράφοι έρχονται και παρέρχονται (από τον βετεράνο Τζον Μπούρμαν, μέχρι τον Τοντ Κομαρνίκι του «Sully»), σκηνοθέτες κάνουν το ίδιο, κι έτσι το σχέδιο μπαίνει στον πάγο μιας και ο Γκίμπσον καταπιάνεται με άλλα project. Όταν όλα μπαίνουν κάπως σε μια σειρά, αρχίζουν άλλου είδους προβλήματα στην παραγωγή, καθώς μηνύσεις για extra χρηματοδοτήσεις, έλεγχο του final cut και επιπλέον ημέρες γυρισμάτων στους αυθεντικούς χώρους της Οξφόρδης αντί της Ιρλανδίας πέφτουν στο κενό, με τον ηττημένο Γκίμπσον να αφήνει το φιλμ έρμαιο στην τύχη του και τον συνεργάτη του από τον καιρό του «Apocalypto» (2006) Φαρχάντ Σαφίνια (που επί της ουσίας το σκηνοθέτησε) να αφαιρεί το όνομα του από τα credits, εκεί όπου πια αναφέρεται αυτό του Π. Μπ. Σέρμαν. Δεδομένων όλων αυτών, θα ήταν απίθανο «Ο Καθηγητής και ο Τρελός» να «φυσάει». Καταφέρνει, πάντως, κατά έναν περίεργο τρόπο, να προσφέρει ένα minimum έστω ψυχαγωγίας, αποφεύγοντας να ξεπέσει στην κατηγορία «τέρας».

Έχοντας βρεθεί προ σοβαρού αδιεξόδου, το Πρυτανείο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης σχεδόν αναγκάζεται να αναθέσει τη συγγραφή αυτού που θεωρεί πως πρέπει να αποτελεί το απόλυτο λεξικό της αγγλικής γλώσσας σε έναν Σκωτσέζο καθηγητή ονόματι Τζέιμς Μάρεϊ, ο οποίος στα περισσότερα μέλη του Συμβουλίου δεν γεμίζει το μάτι. Αυτός στρώνεται στη δουλειά υπολογίζοντας πως θα χρειαστεί περίπου μια δεκαετία για να ολοκληρώσει το έργο, γρήγορα όμως αντιλαμβάνεται πως τούτο είναι αδύνατο, καθώς οι λέξεις και οι απαραίτητες παραπομπές είναι δεκάδες χιλιάδες. Συλλαμβάνει τότε την πρωτοποριακή ιδέα να ζητήσει τη βοήθεια του κόσμου, εσωκλείοντας σε βιβλία προς πώληση επιστολές με τις οποίες παρακαλούσε όποιον είχε την προθυμία να στέλνει ταχυδρομικώς ορισμούς και έννοιες λέξεων, ώστε να επιταχύνει τις διαδικασίες της συγγραφής και της έκδοσης του λεξικού.

Πιο πιστός «βοηθός» στο πλευρό του καθηγητή Μάρεϊ στέκει κάποιος Δρ Γουίλιαμ Μάινορ (ο οποίος με τα χρόνια κατέληξε να του στέλνει περισσότερα από δέκα χιλιάδες λήμματα). Αυτός ήταν γιατρός και πρώην λοχαγός του αμερικανικού στρατού, που εξαιτίας της παράνοιας από την οποία έπασχε είχε σκοτώσει κατά λάθος έναν άτυχο πατέρα έξι παιδιών στο Λονδίνο, έχοντας την πεποίθηση πως εκείνος τον καταδίωκε για να τον δολοφονήσει. Αθωώθηκε από την κατηγορία του φόνου λόγω τρέλας, κλείστηκε όμως στο άσυλο φρενοβλαβών του Μπρόντμουρ, απ’ όπου προσπάθησε αφενός να εξιλεωθεί στη χήρα του ανθρώπου που δολοφόνησε, αφετέρου βρήκε ένα νόημα στη ζωή του μέσα από τον κόσμο των λέξεων.

Ο καθηγητής Μάρεϊ εμφανίζεται ως πιστός οικογενειάρχης, αυτοδίδακτος, σίγουρος για τον εαυτό του και με παροιμιώδη ηρεμία άνθρωπος. Ο δόκτωρ Μάινορ είναι ένας καλλιεργημένος μεν, πλην όμως μοναχικός και βασανισμένος τύπος, με την εμφανή αντίθεση των χαρακτήρων τους να είναι από μόνη της αρκετή για να δημιουργήσει ένα επαρκές δίπολο πάνω στο οποίο μπορεί να χτιστεί το σενάριο της ταινίας. Οι ενδοπανεπιστημιακές κόντρες, με τα ένθεν και ένθεν συμφέροντα να βάζουν συχνά τρικλοποδιές στο έργο του προφέσορα, δίνουν την απαραίτητη πικάντικη διάσταση, χωρίς η πλοκή να ξεφεύγει σε μια υπέρμετρη φιλολογία περί «ιστορίας των λέξεων», κάτι που θα την έφερνε με ακρίβεια στο κατώφλι της εξειδικευμένης πλήξης. Αντιθέτως, το στόρι προσπαθεί να περιγράψει τη σχέση αφοσίωσης που δημιουργείται ανάμεσα στους δύο άνδρες (διαμέσου των αρκετών ετών της αφήγησης), παράλληλα με την αναζήτηση λύτρωσης από πλευράς Μάινορ για το κακό που προξένησε στην Ελάιζα Μέρετ, τη γυναίκα δηλαδή που άφησε χήρα μη έχων σώας τας φρένας.

Το φιλμ τα πηγαίνει πολύ καλύτερα σε ό,τι αφορά το βασικό πεδίο αφήγησης, όπου βοηθούμενο από γνωστές φάτσες Βρετανών καρατεριστών στους δεύτερους ρόλους αλλά και το αξιοπερίεργο της πραγματικής υπόθεσης, τηρεί τους βασικούς κανόνες ενός βιογραφικού δράματος, έστω με έναν σποραδικά βαρύγδουπο τρόπο (προς το φινάλε αποκτά και ένα άστοχο θριλερικού τύπου twist), που όμως απαντάται συχνά σε ταινίες εποχής. Ο Μελ Γκίμπσον ξεσκονίζει τη σκωτσέζικη προφορά του με επιτυχία, ο δε Σον Πεν συχνά καταφεύγει (όσο προχωρά η πλοκή) σε μια υπερβολική μούτα ως μέσο απόδοσης της φρενοβλάβειας που δεν τη λες κι επιτυχημένη, αλλά εν τέλει συγχωρείται περισσότερο λόγω της «διακριτικής» (όπως συμπεραίνεται από τα αναφερόμενα στην αρχή) σκηνοθετικής παρουσίας.

Από την άλλη, η υποπλοκή που εξετάζει την πολυκύμαντη σχέση του Μάινορ με τη Μέρετ εξελίσσεται με έναν κοινότοπα γλυκανάλατο τρόπο, που εδώ μοιάζει να έχει μπει στο στόρι μόνο για λόγους συγκίνησης και φιλευσπλαχνίας, με το αυτό να συμβαίνει με τις εξεζητημένες μεθόδους θεραπείας που χρησιμοποιούσε η επιστήμη της εποχής για τους έχοντες σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα. Περισσότερο σαν τροχοπέδη στέκουν οι υποπλοκές αυτές στη σχέση του «Καθηγητή και του Τρελού», παρά ρίχνουν φως στο τιτάνιο έργο της συγγραφής του πρώτου πλήρους λεξικού της αγγλικής γλώσσας. Αυτό ακριβώς έρχονται να διευκρινίσουν οι πολλές κάρτες που πέφτουν προ των τίτλων τέλους, πράττοντας το σύνηθες ατόπημα των βιογραφιών που έχουν σε έναν κάποιο βαθμό αστοχήσει σε όσα προηγήθηκαν επί της οθόνης.