του Νίκου Παλάτου

Η αυτοπυρπόληση διαμαρτυρομένου για την κατάσχεση προϊόντων του πλανόδιου πωλητή στην Τυνησία στα τέλη του 2010 είχε σαν αποτέλεσμα την εξέγερση του λαού της χώρας ενάντια στην Κυβέρνηση του Προέδρου Μπεν Αλί, συμπαρασύροντας μάλιστα στη συνέχεια και άλλες χώρες της Βόρειας Αφρικής αλλά και της Μέσης Ανατολής, σε αυτό που μάλλον βιαστικά ονομάστηκε «Αραβική Άνοιξη». Είναι απαραίτητο, νομίζω, να έχουμε υπόψη μας το κοινωνικοπολιτικό φάσμα εκείνης της περιόδου, αν και η πρωτοεμφανιζόμενη σκηνοθέτις Λεϊλά Μπουζίντ δεν ενδιαφέρεται να φτιάξει μια αμιγώς πολιτική ταινία, εξετάζοντας τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτό που έχει μείνει στην ιστορία σαν «Επανάσταση των Γιασεμιών» αλλά, επιλέγοντας να θέσει την ιστορία της το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς, αφουγκράζεται το κλίμα της εποχής, παρουσιάζοντας μια τοπική κοινωνία που έμοιαζε με καζάνι που σιγοβράζει, περιμένοντας απλά τη σπίθα που θα οδηγήσει στην έκρηξη. Εκ πρώτης όψεως, το φιλμ της Μπουζίντ δεν είναι παρά ένα τυπικό δείγμα ταινίας ενηλικίωσης. Ο «επαναστατημένος» έφηβος που πηγαίνει κόντρα στις επιθυμίες της οικογένειας του, καθώς νιώθει πως του απαγορεύεται να ακολουθήσει το όνειρό του, είναι μια από τις βασικές σεναριακές γραμμές που απαντάται στο σινεμά αυτού του ύφους, ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης. Η ιδιαιτερότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση, τόσο του ιστορικού πλαισίου στο οποίο διαδραματίζεται η υπόθεση όσο και της συντηρητικής (ειδικά για τις γυναίκες) αραβικής κοινωνίας, κάνουν το «Με τα Μάτια Ανοιχτά» να ξεφεύγει από συγκεκριμένα, στενά όρια.

Η Φάρα προορίζεται από την οικογένεια της να σπουδάσει ιατρική, αυτή όμως έχει πάθος για τη μουσική. Τραγουδάει σε τοπικό συγκρότημα, ξενυχτάει τα βράδια τριγυρίζοντας στα bar, ενώ συνδέεται ερωτικά με μέλος της μπάντας της, ένα ανήσυχο πνεύμα που γράφει αντιδραστικούς στίχους, τόσο ώστε τους βάζουν στο στόχαστρο της αστυνομίας. Το χάσμα των γενεών περιγράφεται κυρίως μέσω της σχέσης της Φάρα με τη μητέρα της, καθώς η δεύτερη, μην μπορώντας αρχικά να πιστέψει αυτά που της μεταφέρουν οι καλοθελητές για την ανάρμοστη συμπεριφορά της κόρης της, της απαγορεύει εν τέλει οποιαδήποτε σχέση με τη μουσική και το τραγούδι. Οι απαγορεύσεις, όμως, ως γνωστόν, έχουν συνήθως αντίθετα αποτελέσματα στην εφηβική καρδιά, παρά τη σπαρακτικά απέλπιδα προσπάθεια της μάνας να πείσει την κόρη, σε μια σεκάνς οδήγησης στους δρόμους της πόλης που φλερτάρει με το θρίλερ καταδίωξης. Ο πατέρας υπάρχει σε δεύτερο πλάνο, με τη δική του υποπλοκή να εξυπηρετεί περισσότερο την πολιτική προέκταση της υπόθεσης, αφού εργαζόμενος μακριά από το σπίτι του, μιας και δεν τυγχάνει φιλικά προσκείμενος στο κυβερνών κόμμα, δεν γίνεται ουσιαστικά ποτέ μέρος της ιστορίας, με τη μια σκηνή στον χώρο εργασίας του, στην πόλη Γκαφσά, να υπάρχει για να υπενθυμίσει την καθοριστική συμμετοχή των εργατών της περιοχής στην επικείμενη εξέγερση, με τρόπο μάλλον ασύνδετο με τα υπόλοιπα τεκταινόμενα.

Με την ερωτική σχέση της Φάρα, η Μπουζίντ βρίσκει πεδίο να σχολιάσει τη θέση τής γυναίκας στις χώρες του αραβικού κόσμου, όπως και της αντιμετώπισης που τυγχάνουν από τον περίγυρό τους. Ο φίλος της, που όχι μόνο παίζει λαούτο στο συγκρότημα αλλά είναι και ο αρχηγός του, την επικροτεί και τη θαυμάζει για το ανοιχτό μυαλό της, μόνο όμως όταν αυτό δεν προκαλεί το γενικό αίσθημα σε ό,τι αφορά το γυναικείο φύλο, καθώς είναι ανεπίτρεπτο για μια κοπέλα να γίνεται «θέαμα», με τρόπο μάλιστα που προσβάλλει τον ίδιο. Η μουσική παίζει καθοριστικό ρόλο ασφαλώς, αφού το μεθυστικό μείγμα παραδοσιακής τοπικής μελωδίας, με μια κάπως rock προσέγγιση (ως προς τη θεματολογία των στίχων περισσότερο, αλλά και τους διαλόγους των μελών της μπάντας να δίνουν το στίγμα των όσων έρχονται), να κυριαρχεί από την αρχή έως το τέλος. Οι ζωντανές εμφανίσεις του συγκροτήματος δίνουν απαραίτητη ένταση και ρυθμό, χωρίς (σε καμιά περίπτωση) τα πολλά τραγούδια που ακούγονται να αποσυντονίζουν ή να λειτουργούν σαν «γέμισμα», καθώς παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης. Η ανάγνωση συγκεκριμένων στίχων επί σκηνής από τη Φαρά είναι, άλλωστε, το γεγονός που θα ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου, με την αστυνομία να επεμβαίνει για να εξολοθρεύσει την επικίνδυνη «αντίδραση» εν τη γενέσει της. Η σκηνή της εξομολόγησης της μητέρας στην κόρη κρύβει πίκρα αλλά και διπλή ανάγνωση. Μέσω της παραδοχής, πως ο συντηρητισμός της δεν οφείλεται απαραίτητα στην υποταγή της αλλά ίσως στην παραίτησή της, η Μπουζίντ μοιάζει να παραδέχεται και η ίδια πως, πέντε χρόνια μετά την Επανάσταση των Γιασεμιών, τα όνειρα για κάτι δραστικά πιο προοδευτικό στη χώρα της δεν έχουν ευοδωθεί στον βαθμό που η νεολαία της ήλπιζε, με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία να παραμένει ίδια και απαράλλαχτη.