της Σοφίας Σταυριανίδου

Η ιδιότυπη περίπτωση αποκαλύφθηκε απο την Ίντιθ Ντέραμ, μια περιηγήτρια που ταξίδεψε στις βορειοηπειρωτικές περιοχές της χώρας και παρατήρησε κάποιους άνδρες πιο λεπτοκαμωμένους και… με στήθος! Επρόκειτο για γυναίκες, φυσικά, οι οποίες είτε εκουσίως (για να γλιτώσουν τον καταδικασμένο, άνευ δικαιωμάτων και προαποφασισμένο εξ άλλων βίο τους) είτε ακουσίως (γιατί δεν υπήρχε πρεσβύτερο αρσενικό στις οικογένειες) άλλαζαν φύλο επιφανειακώς και απολάμβαναν τα ανδρικά δικαιώματα. Το αντάλλαγμα ήταν να μείνουν παρθένοι εφ’ όρου ζωής, με έναν όρκο να μην κάνουν ποτέ σεξ. Αυτό που καταλαβαίνεις, βέβαια, είναι ότι άπαξ και γεννήθηκες εκεί (όπως και σε πάρα πολλά άλλα μέρη του κόσμου, ακόμη και σήμερα) ως γυναίκα… την έβαψες. Boys don’t cry, but girls don’t do anything… Οπότε, καλύτερα άνδρας, να ’χεις και κάτι να κάνεις.

Υφίστανται διάφορα ντοκιμαντέρ για αυτή την ιστορία, είναι λάβαρο για τις φεμινίστριες του κόσμου μας και το folclore τού θέματος μας αφορά ιδιαίτερα γιατί έχουμε να κάνουμε με τη γείτονα. Αυτό είναι ακριβώς το θέμα της ταινίας, που εδράζεται στο ομώνυμο βιβλίο της Ελβίρα Ντόνες, που αυτομόλησε από την κομμουνιστική της χώρα για να καταλήξει το 2004 στην Αμερική. Πρωταγωνίστρια είναι η Χάνα, μια γυναίκα που δεν είναι γυναίκα πια και κάνει στο χωριό της όλες τις ανδρικές δουλειές, ντύνεται σαν άνδρας, φασκιώνεται για να καλύψει το στήθος. Στην αρχή της ταινίας τη βλέπουμε να αυνανίζεται, που σημαίνει πως η ορμή υφίσταται και δεν την κοιμίζει αφήνοντάς την ανικανοποίητη. Τη Χάνα παίζει μια από τις πολύ διάσημες Ιταλίδες ηθοποιούς, η Άλμπα Ρορβάκερ, η οποία είναι εξαιρετική, με τόνους πολύ εσωτερικούς, άηχους, φέροντας την αφιονισμένη γυναικεία υπόσταση μες στα κάδρα.

Όταν η Χάνα κάνει ένα ταξίδι στο Μιλάνο για να δει την αδελφή της, στην οποία και μένει, αρχίζει, πια, μη αναγκασμένη να είναι υπό την ταυτότητα – επίφαση που της φόρεσε καπέλο ο τόπος της, να εξωτερικεύει ό,τι μέσα της νιώθει ως γυναίκα. Η άρση τού embargo τής θηλυκότητας σε αυτό το νέο μέρος θα πυροδοτήσει για τη Χάνα μια σειρά ανακαλύψεων πάνω στο σώμα της και τη συμπεριφορά της. Αυτό το μέρος τού φιλμ είναι πιο γρήγορο και μάλλον η σκηνοθέτιδα νιώθει πιο άνετα για να πει αυτά που θέλει να πει, ενώ το αλβανικό κομμάτι έχει μια βραδύτητα με τις διάφορες περιγραφικές σκηνές (όπως το χτένισμα των μαλλιών), όπου το τρένο της επικοινωνίας χάνεται εύκολα.

Αναδύονται διάφορα ερωτήματα με τη μετάβαση της Χάνα στην ιταλική… ελευθερία. Τελικά, η σεξουαλικότητα είναι αυτό που καθορίζει τη θηλυκότητα; Η σωματικότητα; Σίγουρα αυτό υπαγορεύει το ανθρώπινο πρωτόγονο ένστικτο και η Μπισπούρι συμφωνεί. Με τη διαφορά ότι ο αυνανισμός (ο αρχικός τής ηρωίδας) προδίδει μια πολύ αφυπνισμένη σεξουαλικότητα όσο ενστικτώδης και να είναι, γιατί όταν βάζει μια γυναίκα το χέρι στο φύλο της, ζητάει να ικανοποιηθεί, ξέρει τι θα πει ικανοποίηση. Ως εκ τούτου υπάρχει πολύ συνειδητοποιημένη θηλυκότητα, οπότε τίθεται το ερώτημα, πια, τι πραγματεύεται ακριβώς η Μπισπούρι, πέρα από ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα, αντικείμενο ντοκουμέντου και όχι μυθοπλασίας. Όταν επιστρατεύεις την αναγνωρίσιμη τοις πάσι Ρορβάκερ και την περιφέρεις στα αλβανικά βουνά, έχεις τον κίνδυνο να απολέσεις αφενός την αυθεντικότητα και αφετέρου, θέλεις να μας πείσεις ότι δεν κάνεις ντοκιμαντέρ αλλά μυθοπλασία. Κατά την ταπεινή μας εκτίμηση, λείπει η δραματουργική βαρύτητα που θα την τοποθετούσε σε μια ωραία θέση ανάμεσα σε ταινίες που ανατέμνουν γυναικείες ιστορίες – γιατί κάτι τέτοιο αποπειράται να μας αφηγηθεί. Και το κάνει, δίχως όμως τα δραματουργικά συστατικά που το διαχωρίζουν από ένα ντοκιμαντέρ. Από την ταινία απουσιάζει αυτό το συναίσθημα που θα σε κάνει να ροκανίσεις το κάθισμα με τον εσωτερικό πόνο της γυναίκας αυτής.

Το έτερο θέμα της χειραφέτησης που περνάει από την επιδερμίδα του σεναρίου σαν flash ανακύπτει από το ερώτημα: Ποια είναι πιο χειραφετημένη, τελικά; Η Χάνα που ζει σε μια αρχαϊκή κοινωνία και κάνει τις δουλειές σαν άνδρας ή η Λίλα που έβλεπε παλιά το σεξ σα φλόγα «αλλά μετά καταλαβαίνεις ότι δεν θα ήθελες καν να είχε αρχίσει» (υπαινισσόμενη τη βαρεμάρα με τον άνδρα της); Εν κατακλείδι, η ταινία δεν απαντά ούτε στο θέμα της χειραφέτησης και πού έγκειται αυτή. Αλλά έτσι όπως γίνεται αντιληπτό στο φιλμ, τουλάχιστο σε μένα, σε καμιά περίπτωση δεν είσαι ευτυχισμένος αν είσαι γυναίκα – και ως εκ τούτου καταλήγουμε σε κάτι πραγματικά απαισιόδοξο. Δίχως να προβάλλει τα απαραίτητα επιχειρήματα.