του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Το «Πρόσωπο της Ομίχλης» είναι η μόλις δεύτερη ταινία μυθοπλασίας του Σεργκέι Λοζνίτσα, η οποία, αναμενόμενα, κουβαλά την προϊστορία του σκηνοθέτη στη δημιουργία ντοκιμαντέρ. Αφενός, φαίνεται η ικανότητα του Λοζνίτσα να δημιουργεί πλάνα απαράμιλλης ομορφιάς, κινηματογραφώντας ατμοσφαιρικά τα δάση και την ομίχλη που σκεπάζει τη Σοβιετική Ένωση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αφετέρου, όμως, δεν παραμελεί ποτέ τους άνδρες πρωταγωνιστές του, προσπαθώντας να εξερευνήσει τα πραγματικά αίτια των πράξεών τους και, τελικά, τις ίδιες τις έννοιες της προδοσίας και των ηθικών δεσμεύσεων.

Η αφήγηση ξεκινά με ένα εντυπωσιακό μονοπλάνο, το οποίο εισάγει το θεατή στο κοινωνικό περιβάλλον όπου γεννιέται η ιστορία, αλλά και απεικονίζει την εκτέλεση που πυροδοτεί τα γεγονότα. Στη συνέχεια, ο Λοζνίτσα συστήνει το Σουσένια, τον μοναδικό που γλίτωσε τη θανατική ποινή, αλλά και τους δύο αντάρτες, τον Μπούροφ και τον Βόιτικ, οι οποίοι υποπτεύονται πως ο λόγος γι’ αυτό ήταν πολύτιμες πληροφορίες. Ο Λοζνίτσα ξεκινά την ιστορία γραμμικά, όμως, στην πορεία, θα γυρίσει πίσω το χρόνο τρεις φορές, μία φορά για τον κάθε πρωταγωνιστή, ώστε να ρίξει φως στο παρελθόν τους και να περιγράψει όσο γίνεται καλύτερα την πολυπλοκότητά τους.

Έχουν όντως δίκιο ο Μπούροφ και ο Βόιτικ να υποπτεύονται το Σουσένια; Είναι ο Σουσένια ο μόνος που υπέπεσε στο ατόπημα της προδοσίας; Πόσο ηθικά άμεμπτοι είναι οι άλλοι δύο; Και όταν η ομίχλη πέσει, ποιος θα έχει απομείνει για να συνεχίσει τον αγώνα του;

Ο Λοζνίτσα υποστηρίζει ότι, υπό την απειλή του πολέμου, οι ηθικές αξίες θολώνουν και τα ιδανικά και τα πιστεύω θυσιάζονται πολύ πιο εύκολα. Αλλά, το σημαντικότερο απ’ όλα, δεν είναι το γεγονός το ίδιο, αλλά η αντίληψη των άλλων για τα πεπραγμένα. Είτε ο Σουσένια κάρφωσε τους συντρόφους του στους Γερμανούς είτε όχι, το στίγμα της προδοσίας παραμένει στο μυαλό, χωρίς να υπάρχει η ανάγκη της επιβεβαίωσης. Η εξακρίβωση της ενοχής δεν είναι αναγκαία για να υπάρξει καταδίκη και η κρίση είναι ακόμα πιο αυστηρή, όσο υπάρχει ο φόβος του κριτή για τον ίδιο του τον εαυτό.

Οι ρυθμοί είναι ομολογουμένως αργοί, όμως, αυτό έχει γίνει σχεδόν αυτονόητο για τον σύγχρονο κινηματογράφο των πρώην σοβιετικών χωρών. Εξάλλου και η ίδια η φύση της ιστορίας δεν ευνοεί γρηγορότερη αφήγηση. Ο Λοζνίτσα επικεντρώνεται στην υπόγεια ένταση της κατάστασης για να δημιουργήσει ένα άτυπο θρίλερ, που προβληματίζει σχετικά με το έγκλημα και την τιμωρία, την προκατάληψη και το χάσμα μεταξύ πράξης και ιδεολογίας, χωρίς, όμως, να γίνεται ποτέ προφανές.

Δυστυχώς, η ταινία αποκλείει το ευρύ κοινό με αυτή την προσέγγιση, καθώς η παρακολούθησή της προϋποθέτει εξοικείωση με αυτόν τον τρόπο αφήγησης. Παρ’ όλα αυτά, το «Πρόσωπο της Ομίχλης» έχει κάτι ουσιαστικό να πει, το οποίο ξεπερνά, τελικά, το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής στην οποία διαδραματίζεται, και αφορά ακόμα και το σήμερα.