της Κατερίνας Ανδρεάκου

Εν μέσω μερικών από τις μεγαλύτερες διεθνείς πρεμιέρες ντοκιμαντέρ παγκοσμίως και για αυτή τη χρονιά, το φως του προβολέα του Doc/Fest έπεσε φέτος στην ουκρανική παραγωγή, μετά από πρωτοβουλία τού Βρετανικού Συμβουλίου να αναδείξει τόσο τις νέες παραγωγές της ταραγμένης χώρας όσο και τη γενικότερη εικόνα της ουκρανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή στην ιστορία της, φιλοδοξώντας ταυτόχρονα να προσελκύσει ξένες παραγωγές στο έδαφός της. Έτσι, βρεθήκαμε στη συζήτηση πολυμελούς panel της ουκρανικής αποστολής με τον έξυπνο και ευθύ τίτλο «Keep calm and shoot in Ukraine» (λογοπαίγνιο του κλασικού βρετανικού logo, «Keep calm and carry on»). Ανάμεσα στους ομιλητές, ο επικεφαλής του λεγόμενου «Κρατικού Κινηματογραφικού Πρακτορείου» (κάτι σαν το ελληνικό ΕΚΚ), Φίλιπ Ιλιένκο, ο καταξιωμένος ντοκιμαντερίστας Σέργκι Μπουκόφσκι και ο διευθυντής φωτογραφίας της πολυσυζητημένης περσινής ταινίας «Η Φυλή», Βαλεντίν Βασιάνοβιτς. Και όλη την ώρα, ανάμεσα στις παρουσιάσεις των νέων πρωτοβουλιών και των νέων ντοκιμαντέρ που προσδοκούν διεθνή αναγνώριση, η ερώτηση που τριβέλιζε το μυαλό ήταν: γιατί μια τέτοια πρωτοβουλία να μην συμβαίνει και για το – τελικά αρκετά εσωστρεφές – ελληνικό ντοκιμαντέρ, το οποίο μοιάζει να είναι terra incognita σε διεθνές επίπεδο; Αν μπείτε στον κόπο να διαβάσετε το παρακάτω, ίσως η ίδια απορία θα έρθει και στο δικό σας μυαλό…

Οι Ουκρανοί ομιλητές μίλησαν με πάθος για την αναπάντεχα (τουλάχιστον για εμάς τους «απέξω») θετική εξέλιξη του εγχώριου σινεμά και κυρίως του ντοκιμαντέρ την τελευταία δεκαετία, καθώς και για την εισαγωγή νέων πρωτοβουλιών, όπως σεμινάρια κινηματογράφου για μικρά παιδιά, κρατικά και – κυρίως – ανεξάρτητες φεστιβαλικές διοργανώσεις ντοκιμαντέρ, σταδιακή αλλά πλήρη αποκατάσταση και μετέπειτα ψηφιοποίηση όλων των ταινιών, ντοκιμαντέρ και άλλων αρχειακών υλικών που φυλάσσονται στα κρατικά αρχεία αλλά και εκείνα ιδιωτικών οργανισμών, καθώς και μια μεγάλη προσπάθεια (όπως αυτή τους η παρουσία στο Doc/Fest του Σέφιλντ) για προσέλκυση ξένου κεφαλαίου μέσω διεθνών παραγωγών και on location γυρισμάτων στην Ουκρανία.

Βεβαίως, η κρατική βοήθεια κατέχει τη μερίδα του λέοντος και καθορίζει πλειοψηφικά τη διανομή της κρατικής επιχορήγησης, οπότε η ερώτησή μου σχετικά με τον αν και κατά πόσο το «Κρατικό Πρακτορείο» έχει λόγο στο τελικό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα δεν ήταν και πολύ δημοφιλής με τον Ιλιένκο, ο οποίος την απέφυγε ευγενικά, τονίζοντας πως στηρίζουν νέους δημιουργούς και πως υπάρχει και μια μικρή προεδρική υποτροφία σε καναδυό νέους κάθε χρόνο, ώστε να γυρίσουν την πρώτη τους ταινία (αργότερα, στο party προς τιμήν τους με έπιασαν ανεπίσημα άλλα μέλη της αποστολής και μου έδωσαν την απάντηση που μάλλον περίμενα, πως ασφαλώς και έχει λόγο, αν και πολύ περιορισμένο). Η εναλλακτική λύση, όπως ανέφερε ο Σέργκι Μπουκόφσκι, είναι οι δημιουργοί να «πάρουν την κάμερά τους και ν’ αρχίσουν να γυρίζουν την ταινία τους» (επίσης μη δημοφιλής απάντηση στ’ αυτιά του Ιλιένκο).

Ο Βασιάνοβιτς, ο πιο «ζεν» πανελίστας, θεωρεί θετική την κρατική επιχορήγηση καθώς με αυτήν «βρίσκεσαι σε μια πολύ πιο άνετη θέση, χωρίς να αγχώνεσαι για το τι θα πει ο παραγωγός, και φτιάχνεις την ταινία που θέλεις» (όλες του οι πρόσφατες ταινίες έγιναν με κρατική υποστήριξη, μεταξύ αυτών και «Η Φυλή», με τον σκηνοθέτη τής οποίας αυτή τη στιγμή γυρίζουν τη νέα τους ταινία, «Λουξεμβούργο»). Όσο για την τεράστια επιτυχία της «Φυλής» παγκοσμίως, ο Βασιάνοβιτς είπε: «Όταν παρουσιάζεις μια ιδιόμορφη και ποιοτική ταινία, το κοινό, ασχέτως πού βρίσκεται στον κόσμο, θα αντιδράσει θετικά. Δεν έχει σημασία αν η χώρα σου βρίσκεται σε πόλεμο ή τι άλλο μπορεί να συμβαίνει στο φόντο – αν πεις μια καλή ιστορία με ποιότητα, αυτή η ιστορία θα γίνει αποδεκτή. Και αυτό τουλάχιστον είναι κάτι πολύ θετικό.»

Παρά τις δραματικές εξελίξεις στη χώρα, η έξοδος ταινιών και ντοκιμαντέρ σε διεθνή Φεστιβάλ και μετέπειτα ακόμα και σε γενική διανομή σε πολλές χώρες παγκοσμίως, αποδεικνύει τη θέληση της εγχώριας βιομηχανίας να βγει παραέξω και να αποδείξει την αξία της. Εκτός από τη μυθοπλαστική «Φυλή» πέρσι, δυο ουκρανικά ντοκιμαντέρ κλέβουν ήδη φέτος την παράσταση στα Φεστιβάλ του είδους, κι έτυχαν αντίστοιχης αντιμετώπισης και στο Σέφιλντ: το «The Russian Woodpecker» (φωτό 1), σε σκηνοθεσία του Αμερικανού πρωτοεμφανιζόμενου Τσαντ Γκράσια, με επίκεντρο έναν νεαρό Ουκρανό θύμα του Τσέρνομπιλ που ανακαλύπτει ένα κρατικό μυστικό (ή, κατά άλλους, μια θεωρία συνωμοσίας), κέρδισε το βραβείο της Κριτικής Επιτροπής στο φετινό Φεστιβάλ του Sundance. Κι ενώ η ενθουσιώδης συζήτηση εκεί με το κοινό, μετά την πρεμιέρα, διήρκεσε σχεδόν 40 λεπτά, η επίσης ενθουσιώδης προβολή του στο Σέφιλντ προκάλεσε επευφημίες και δυνατά χειροκροτήματα. Αλλά και το συγκλονιστικό «All Things Ablaze» (φωτό 2), κινηματογραφημένο χωρίς διάλογο και αφήγηση από τρεις φωτορεπόρτερ που ξεκίνησαν να καλύπτουν την αρχικά ειρηνική διαμαρτυρία στην κεντρική πλατεία Μαϊντάν, η οποία εξελίχθηκε στην αιματοβαμμένη, ανεξέλεγκτη και καταστροφική σύγκρουση με τις κρατικές δυνάμεις που παρακολουθήσαμε πέρσι στα media, είναι μια έξοχα δοσμένη και ανεπανάληπτη μαρτυρία από την πρώτη γραμμή των τραγικών γεγονότων, με εικόνες και στιγμές που απλά μένουν αξέχαστες, προκαλώντας επίσης το δυνατό χειροκρότημα του κοινού τού βρετανικού Φεστιβάλ.

Το Doc/Fest ολοκληρώνεται σήμερα με τη διεθνή πρεμιέρα του «Monty Python: The Meaning of Live», ακολουθούμενο από συζήτηση με έναν εκ των Python, τον Μάικλ Πέιλιν, αλλά και την ανακοίνωση των βραβείων.