της Ιωάννας Παπαγεωργίου

Ένα επίμονο, έντονο déjà vu με ταλαιπωρούσε στα πρώτα λεπτά αυτού του ντοκιμαντέρ. Όχι μόνο κάπου είχα ξαναδεί το δίδυμο των Άντι και Μάικ, όπως μας τους συστήνει ο αφηγητής, αλλά και αυτούσια την απίθανη, ολόχρυση, «φαλλοκρατική» φάρσα τους στη Φινλανδία. Όσο το φιλμ προχωρούσε, το déjà vu δεν κόπαζε, παρόλο που το puzzle της διήγησής του άρχισε να συμπληρώνεται με τις δράσεις των Flashmob κατά των υπερατλαντικών, εμπορικών συμφωνιών TTIP και CETA, του Γερμανού κωμικού και εκδότη του μηνιαίου σατιρικού περιοδικού Titanic μέσα στο Ευρωκοινοβούλιο, καθώς και τις μαρτυρίες ή τους μάρτυρες που άφησε πίσω η τραγωδία στο Charlie Hebdo. Γιατί ενώ τίποτα απ’ αυτά δεν μου ήταν οικείο, εξακολουθούσα να έχω την αίσθηση ότι αυτό το ντοκιμαντέρ το έχω ξαναδεί;

Όταν ο Άντι και ο Μάικ μας επανασυστήνονται με το «καλλιτεχνικό» τους όνομα, The Yes Men, σε μια περιβαλλοντική καμπάνια τους υποδυόμενοι στελέχη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου… βρήκα το φως μου. Το 2004, 13 ολόκληρα χρόνια πριν, στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, είχα την τύχη να δω το επώνυμο ντοκιμαντέρ τους, παρουσία τους πριν και μετά την προβολή. Σε εκείνο εστίαζαν στις αρνητικές συνέπειες του ελεύθερου εμπορίου και των πανίσχυρων πολυεθνικών. Θυμάμαι ότι όσα υπολειπόταν το φιλμ σε σκηνοθετικό ενδιαφέρον, τα κέρδιζε σε «ζουμί». Θυμάμαι επίσης πως είχα όντως… πεθάνει στο γέλιο, αλλά και εκπλαγεί από το μέγεθος, την ποιότητα και την ευκρίνεια των πληροφοριών που είχα λάβει.

Το επίσης σκηνοθετικά αδιάφορο «Πεθαίνοντας στο Γέλιο» εμπεριέχει ουκ ολίγα αποσπάσματα από εκείνο το φιλμ, με το επεισόδιο στη Φινλανδία να αποτελεί μόνο το χαρακτηριστικότερο από αυτά. Εξού και το ασύστολο déjà vu. Αντίθετα με τότε, όμως, ούτε στο γέλιο πέθανα, ούτε πολλά, ουσιαστικά κατατοπιστικά πράγματα έμαθα. Για πολλούς λόγους. Η απόφαση του δημιουργού του να ασχοληθεί με τέσσερις διαφορετικές δράσεις χιουμοριστικού / σατιρικού ακτιβισμού κάνουν το τελικό αποτέλεσμα άνισο και «ανισόρροπο». Για την ακρίβεια, όλη η ιστορία με τους Flashmob θα μπορούσε να λείπει εντελώς. Όχι μόνο γιατί οι δράσεις τους στηρίζονται ουσιαστικά στο χαμόγελο ή στο σύνθημα «μόνο αγάπη» και όχι στο χιούμορ (μολονότι η αποκάλυψη της προέλευσης του γνώριμου τραγουδιού που τις συνοδεύει θα είχε περισσότερο χιουμοριστικό αντίκτυπο εάν γινόταν στην αρχή και όχι λίγο πριν το τέλος του φιλμ).

Σαφής γίνεται μόνο η κάθετη αντίθεσή τους στις TTIP και CETA. Για το τι ακριβώς σημαίνουν αυτές, όμως, και γιατί πρέπει να τις φοβόμαστε τόσο, ούτε νύξη. Γεγονός που τρώει χρόνο από ή και αποσυντονίζει τις υπόλοιπες τρεις ιστορίες ακτιβισμού. Που ναι μεν είναι ευστοχότερες, αλλά παραμένουν – η κάθε μια με τον τρόπο της – προβληματικές.

Κατ’ αρχήν, είναι ωραία η ιδέα του συνταιριάσματος μιας τραγωδίας χιουμοριστικού ακτιβισμού όπως αυτή του Charlie Hebdo, με τους εξακολουθητικούς θριάμβους των υπολοίπων. Ιδιαίτερα στο παράλληλο μοντάζ του φινάλε, μεταξύ της συγκλονιστικής μαρτυρίας του μοναδικού επιζήσαντος δημοσιογράφου της επίθεσης και των φωτογραφιών από τον τόπο του εγκλήματος με τη μοναδική, νέα, πρωτότυπη φάρσα των The Yes Men στο Ευρωκοινοβούλιο (διοργανωμένη από κοινού με τον Έλληνα πολιτευτή και σκηνοθέτη). Όσο, όμως, καίρια και διαφωτιστική αποδεικνύεται και η παράθεση της τελευταίας συνέντευξης του εκδότη της Charlie Hebdo, Στεφάν Σαρμπ(ονιέ), τόσο άκαιρες, άσκοπες και φλύαρες προκύπτουν τελικά για το θέμα, το πνεύμα και τον σκοπό του ντοκιμαντέρ οι συνομιλίες / μνημόσυνα με τη χήρα και τους φίλους τού Βολινσκί, έτερου φημισμένου εκλιπόντος στο συμβάν. Εξάλλου, τσιτάτα σαν το «Αμέσως μετά την τραγωδία στο Charlie Hebdo, η Γαλλία βομβάρδισε τη Συρία» και υπεραπλουστεύουν ένα τόσο περίπλοκο πρόβλημα όπως αυτό της (αυτή κι αν είναι τραγωδία!) Συρίας, αλλά και κάθε άλλο παρά ως σοβαρά, στιβαρά επιχειρήματα μπορούν να εκληφθούν στην αναζήτηση λύσης στον γόρδιο δεσμό της τρομοκρατίας.

Κατά δεύτερον, προς τι η τόσο εκτενής αναπαραγωγή και επανάληψη τόσο παλιών «επεισοδίων» από τις φάρσες των The Yes Men; Πώς και η προετοιμασία για τη νέα, πρωτότυπη δουλειά τους στο Ευρωκοινοβούλιο (που από μόνη της αποτελεί ό,τι καλύτερο, ουσιαστικότερο και ξεκαρδιστικότερο έχει να προσφέρει αυτό το ντοκιμαντέρ) παραμένει λίγο-πολύ ανεξιχνίαστη, πέραν του αν ο Άντι πρέπει να βάλει μούσι η μουστάκι; Η αποσπασματική εδώ, και δη αποδυναμωμένη παρουσία τους τούς κάνει λιγότερο καίριους και ατρόμητους από ό,τι φημίζονται ή τους αξίζει, και αφήνει το «Πεθαίνοντας στο Γέλιο» να φάει παταγωδώς τη σκόνη των (ολό)δικών τους «The Yes Men» (2003), «The Yes Men Save The World» (2009) και «The Yes Men Are Revolting» (2014).

Τέλος, υπέροχα θρασύς και εντελώς… κούκου ο κύριος Ζόνεμπορν, αυτοτρολάρεται ανελέητα και διαρκώς για να βάλει στο σκαμνί την ίδια του την ιδιότητα του Ευρωβουλευτή. Κάτι που ο κύριος Κούλογλου δεν κάνει ούτε στιγμή, όμως (ενδεχομένως φοβούμενος ότι θα «φθαρεί» το προφίλ του;). Γεγονός που θέτει υπό αμφισβήτηση τα κίνητρα και τις επιλογές του σε αυτό το ντοκιμαντέρ. Αν μη τι άλλο και… το χιούμορ του!

Οφείλουμε (υποθέτω) να του αναγνωρίσουμε ότι θέτει κάποια πολύ ενδιαφέροντα ζητήματα όσον αφορά τον αστεϊσμό ως μέσο ακτιβισμού. Μια στιγμή, όμως; Δεν είναι μόνο οι The Yes Men που έχουν αριστεύσει στο είδος, εδώ και πολλά χρόνια. Είναι και όλα τα θρυλικά πλέον late shows της αμερικάνικης τηλεόρασης, από το «Saturday Night Live» και τον Ντέιβιντ Λέτερμαν, μέχρι τον Τζον Στιούαρτ, τον Στίβεν Κολμπέρ, τον Τζον Όλιβερ και τον Μπιλ Μαρ (στους οποίους το εξαιρετικό ειδησεογραφικό μουσείο Newseum της Ουόσινγκτον έχει αφιερώσει ολόκληρη πτέρυγα). Για να μην πιάσουμε το αθεόφοβο φλέγμα των Βρετανών κωμικών και… κλαίμε με τις ώρες.