του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Η Μαρία του Ντίτριχ Μπρίγκεμαν έρχεται ένα χρόνο μετά την Άννα Μαρία του Ούλριχ Ζάιντλ (στον «Παράδεισο της Πίστης») για να απασχολήσει και πάλι τον γερμανόφωνο κινηματογράφο σχετικά με τα όρια της πίστης, τις απαιτήσεις της καθολικής θρησκείας και την ουσιαστική σημασία της ασκητικής ζωής στα μάτια των ανθρώπων που επιλέγουν να ακολουθήσουν αυστηρά το «λόγο του Θεού». Εξάλλου, όπως και η ηρωίδα του Ζάιντλ, η νεαρή Μαρία στους «Σταθμούς του Σταυρού» έχει ένα πάθος που, αν και δε συμβαδίζει με την ηλικία της, επηρεάζει κάθε πτυχή της καθημερινότητάς της, είτε αυτή αφορά τις συναναστροφές της με τους συνομήλικούς της και τις συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς στις σχολικές δραστηριότητες, είτε χαρακτηρίζει τη σχέση τής νεαρής κοπέλας με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς της (από τον αμίλητο, νεότερο αδελφό της μέχρι την αυστηρή, καταπιεστική της μητέρα), είτε την ακολουθεί στις εκδηλώσεις θρησκευτικής πίστης που απαιτούν το σεβασμό, την υπακοή και την απόλυτη αφοσίωσή της.

Σε αντίθεση με το Ζάιντλ, όμως, ο Μπρίγκεμαν παρατηρεί τη Μαρία του χωρίς έντονη διάθεση σάτιρας, ούτε προφανείς χιουμοριστικές προεκτάσεις. Για εκείνον, η σοβαρότητα με την οποία η ηρωίδα του ακολουθεί νοητά τους δεκατέσσερις σταθμούς της πορείας του Χριστού, από την καταδίκη του μέχρι την εκτέλεσή του με τη Σταύρωση και στη συνέχεια τη διαπίστωση του θανάτου του και την Αποκαθήλωση (όπως ακριβώς υπαγορεύει και η καθολική πίστη), είναι ένα αντικείμενο που μπορεί να χρήζει ειρωνικής διάθεσης, όμως σε καμία περίπτωση με κατεύθυνση προς την ίδια τη Μαρία. Αντιθέτως, στο περιβάλλον που την περιτριγυρίζει μπορεί κανείς να βρει εύκολα τη σατιρική διάθεση: οι ομιλίες των παστόρων φαίνεται να αγνοούν κάθε ρεαλιστική αντιμετώπιση του νεαρού τής ηλικίας, οι κατηγορίες των γονιών του κοριτσιού φαίνεται να αψηφούν τους κανόνες της λογικής και οι ιατρικές εξηγήσεις προφανώς έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις θρησκευτικές προσταγές.

Ακόμα και τα στατικά πλάνα που αποτελούν το κάθε κεφάλαιο, συνηγορούν στη δημιουργία μιας αποστασιοποιημένης ατμόσφαιρας, που ευνοεί την προβολή των παράταιρων στοιχείων και κάνει ακόμα πιο έντονη την παράνοια, το σουρεαλισμό και την υπερβολή της κατάστασης. Όπως ακριβώς θα συνέβαινε και στο σύμπαν τού Ρόι Άντερσον (ο σκηνοθέτης, εξάλλου, παραδέχτηκε ότι ο τρόπος κινηματογράφησης είναι μια συνειδητή αναφορά στον Σουηδό σκηνοθέτη του «Ένα Περιστέρι Κάθισε σε Ένα Κλαδί Συλλογιζόμενο την Ύπαρξή του»), η κάμερα κινείται μόνο σε περιπτώσεις απόλυτης ανάγκης, είτε για να ακολουθήσει τους χαρακτήρες σε μια στιγμή υποχρεωτικής παρατήρησης (όπως στο κεφάλαιο της Θείας Κοινωνίας) είτε για να στρέψει το βλέμμα σε μια κρίσιμη λεπτομέρεια (όπως, όταν στη σκηνή του νοσοκομείου, την κατάλληλη στιγμή, η κάμερα αφήνει τη Μαρία για να παρατηρήσει την αντίδραση των γονιών της). Αυτό, τελικά, δίνει τη δυνατότητα στο σκηνοθέτη να μεγεθύνει τις κρίσιμες λεπτομέρειες της αφήγησής του και να κάνει ακόμα πιο εμφανές το κριτικό υπόβαθρο της οπτικής του.

Ανάμεσα σε όλα τα αντιφατικά και συγκρουόμενα στοιχεία, η Μαρία προσπαθεί να ισορροπήσει με γνώμονα αυτό που της έχει μεταφερθεί και αυτό που η ίδια νιώθει σωστό, χωρίς, ωστόσο, να είναι εύκολα διακριτά τα όρια μεταξύ των δύο καταστάσεων. Γι’ αυτό το λόγο, ο Μπρίγκεμαν (με βάση μία εξέλιξη που λαμβάνει χώρα προς το τέλος της ταινίας) έξυπνα αφήνει μία πόρτα ανοικτή ανάμεσα στην πνευματικότητα και το δογματισμό, βασίζοντας την εξέλιξη της ιστορίας του περισσότερο στη δύναμη της ηρωίδας του και όχι στις θρησκευτικές διδαχές. Το ενδιαφέρον του δεν εστιάζει στις λεπτομέρειες των θρησκευτικών επιταγών αλλά στην επίδραση που μπορεί αυτές να έχουν πάνω σε έναν νεαρό άνθρωπο και τον τρόπο με τον οποίο άμεσα ή έμμεσα μπορούν να αλλάξουν ή / και καταστρέψουν τη ζωή του.

Και εκεί έγκειται και η μοναδική ένσταση για το φιλμ. Δυστυχώς, μέσα στη μεταφορική του διάθεση, ο Μπρίγκεμαν, λίγο πριν απ’ το φινάλε, γίνεται όλο και πιο κυριολεκτικός στην αφήγησή του, όλο και πιο μονοδιάστατος, κάνοντας ξεκάθαρη κάθε του πρόθεση και κάθε του δήλωση. Οι «Σταθμοί του Σταυρού» παύουν να είναι μια εξερευνητική και ενίοτε ειρωνική ματιά στο πώς επιδρούν οι φανατικές προσκολλήσεις στα θρησκευτικά πρότυπα πάνω σ’ έναν άνθρωπο και φαίνεται να αγκαλιάζουν τη διδακτική τους πλευρά (με μερικές επιπλέον λυρικές τάσεις), τονίζοντας με προφανή τρόπο τη θέση τους και προειδοποιώντας με σαφήνεια για τις συνέπειες που θεωρούν ότι είναι το λογικό επακόλουθο. Αυτή η προσέγγιση δεν αναιρεί τη δύναμη της αρχής ούτε την οπτική του συνολικού εγχειρήματος, όμως δίνει την αίσθηση ενός τελικού στραβοπατήματος εκεί που θα έπρεπε να υπάρχει η πιο σταθερή ματιά. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το υποβλητικό καδράρισμα, η σκληρή θεματική, οι εικαστικές επιλογές και ο συναισθηματικός αντίκτυπος της ιστορίας εντάσσουν άνετα το φιλμ στις πιο ιδιαίτερες ταινίες της σεζόν. Βοήθειά μας.