του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Προτού αναφερθούμε στον «Παράδεισο της Πίστης», χρειάζεται μια μικρή επανάληψη. Όπως είχαμε γράψει στην κριτική του «Παραδείσου του Έρωτα», αυτό που ετοίμασε ο – πάντα σοκαριστικός – Ούλριχ Ζάιντλ για το 2012 ήταν η «τριλογία του Παραδείσου». Κάθε ταινία τής τριλογίας έχει στόχο να ακολουθήσει μία γυναίκα στις διακοπές της, με τον «Παράδεισο του Έρωτα» και την ιστορία της Τερέζα, που πηγαίνει στην Κένυα προς αναζήτηση της αγάπης, να αποτελεί το πρώτο μέρος τής σειράς. Ο «Παράδεισος της Πίστης» ακολουθεί την αδελφή τής Τερέζα, Άννα Μαρία, στη θρησκευτική της σταυροφορία ενώ ο «Παράδεισος της Ελπίδας», το τελευταίο μέρος της τριλογίας, αφορά την παραμονή της κόρης τής Τερέζα σε μία κατασκήνωση απώλειας βάρους για παχύσαρκους.

Αυτό δε σημαίνει ότι για να δει κανείς την ταινία και να μπορεί να παρακολουθήσει την ιστορία χρειάζεται οπωσδήποτε να δει τα υπόλοιπα μέρη τής τριλογίας. Κάθε φιλμ αποτελεί και μια ξεχωριστή αφήγηση, με μόνο συνδετικό κρίκο τη σχέση μεταξύ των τριών γυναικών. Για την ακρίβεια, στον «Παράδεισο της Πίστης» δεν εμφανίζεται ούτε η Τερέζα ούτε καν η κόρη της, όμως, η γνώση τής πρότερης ιστορίας βοηθάει στη δημιουργία της ευρύτερης εικόνας και της σφαιρικότερης απεικόνισης της πραγματικής δυστυχίας.

Ο «Παράδεισος της Πίστης» φέρει όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά μιας ταινίας του Ζάιντλ, ήδη από το πρώτο πλάνο του: ανατριχιαστικά άμεσοι χαρακτήρες, σκηνές που θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι αυθόρμητες και με έλλειψη σεναρίου, καθημερινές άβολες στιγμές που φέρνουν το θεατή σε δύσκολη θέση και μία διάχυτη ασχήμια, που δεν καλλωπίζεται ούτε στο ελάχιστο από τη ματιά τού σκηνοθέτη. Όπως και στο παρελθόν, ο Ζάιντλ παραμένει πιστός στο ψευδο-βεριτέ ύφος του, αξιοποιώντας πλήρως την αίσθηση της αμεσότητας που αποκόμισε από την καριέρα του ως ντοκιμαντερίστας. Η κάμερά του ακολουθεί από – αποπνικτικά – κοντά τους πρωταγωνιστές του, τους γδύνει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, και συνεχίζει να προχωράει όλο και πιο βαθιά, μέχρι να φτάσει στον πάτο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η Μαρία Χοφστέτερ, παλιά γνώριμη του Ζάιντλ από το «Dog Days», ακολουθεί πιστά τις οδηγίες του και δεν έχει δυσκολία να υποδυθεί την Άννα Μαρία, η οποία με την Παρθένο Μαρία (κυριολεκτικά) στο χέρι, εισβάλλει στα σπίτια άλλων ανθρώπων προσπαθώντας να τους φέρει πιο κοντά στο δρόμο του Θεού. Ο φανατισμός αλλά και η αφοσίωση που δείχνει στην πίστη της γίνεται η αφορμή για αρκετά «χιουμοριστικά» στιγμιότυπα, με τον τρόπο, όμως, που ουσιαστικά δε σου επιτρέπει να γελάσεις, γιατί αποκαλύπτει την τραγική πραγματικότητα της αλήθειας. Ακόμη χειρότερα, όταν στο δεύτερο μισό τού φιλμ επιστρέψει απροειδοποίητα ο… μουσουλμάνος σύζυγος της Άννα Μαρία, τα πράγματα θα γίνουν ακόμα πιο δραματικά (με το Ζάιντλ να χτυπά αλύπητα την ηρωίδα του σε κάθε επίπεδο), μέσα από πραγματικές δοκιμασίες διατήρησης της πίστης της. Φυσικά, οι προκλητικές σκηνές δεν απουσιάζουν από το φιλμ, με τη διαβόητη σκηνή τού αυνανισμού με τον Εσταυρωμένο να έχει ήδη αποκτήσει μεγάλη δημοσιότητα.

Το κακό είναι ότι η θεματική δε φαίνεται όσο φρέσκια θα μπορούσε καθώς ουσιαστικά συνδυάζει στοιχεία από προηγούμενες δουλειές του Ζάιντλ και συγκεκριμένα το «Dog Days», που παρακολουθεί μια ομάδα μικροαστών Αυστριακών κατά τη διάρκεια των απροσδόκητα ζεστών ημερών των αυγουστιάτικων διακοπών τους, και το «Jesus, Υou Κnow», του ντοκιμαντέρ τού σκηνοθέτη που καταγράφει τις απόψεις μιας ομάδας ανθρώπων σχετικά με τη θρησκεία και τα άκρα στα οποία μπορεί να οδηγήσουν αυτές οι πεποιθήσεις.

Παρ’ όλα αυτά, η ταινία έχει μια ακατέργαστη δυναμική που είναι ικανή να σφραγίσει το φιλμ ως ανάμνηση για καιρό. Η επίθεση στις αισθήσεις του θεατή δεν είναι, τελικά, παροδική, ούτε και τα σοκ εύκολα, αλλά διατηρούν μια υπόγεια επιρροή που μπορεί να γίνει εντονότερη μετά την απομάκρυνση από την αίθουσα. Ο Ζάιντλ πάντα κατάφερνε να γίνεται ιδιαίτερα διεισδυτικός κι επιδραστικός στην ψυχολογία του θεατή, ειδικά με τη χρήση άσχημων καθημερινών ανθρώπων που εκ των πραγμάτων σπάζουν τον τέταρτο τοίχο, όμως, ανά στιγμές, ο «Παράδεισος της Πίστης» δεν παύει να έχει την αίσθηση ενός δημιουργικού déjà-vu.