του Παναγιώτη Παναγόπουλου

Στο ρώσικο σινεμά δεν είναι σπάνιο το μοτίβο του αγώνα ενός και μόνου ανθρώπου με συνείδηση απέναντι στη διεφθαρμένη εξουσία. Στον «Ηλίθιο», όμως, ο Γιούρι Μπίκοφ καταφέρνει να κάνει μια ταινία που είναι και δυνατή και ενδιαφέρουσα κινηματογραφικά, ξεπερνώντας το είδος της «φεστιβαλικής» ταινίας. Ο ήρωάς του, ο Ντίμα, έχει την ατυχία να ενδιαφέρεται και για τη δουλειά του και για τους άλλους ανθρώπους, μέσα σε ένα περιβάλλον που ενδιαφέρεται μόνο για την τσέπη του. Ο Ντίμα δουλεύει ως υδραυλικός στο συνεργείο συντήρησης του δήμου και παράλληλα σπουδάζει για να γίνει μηχανικός. Το καλύτερο μέλλον που ονειρεύεται, ωστόσο, γίνεται αντικείμενο ειρωνείας ακόμη κι από την ίδια του τη μάνα που θα προτιμούσε από τον γιο της να πάρει ένα δάνειο για να αποκτήσουν εξοχικό, παρά να τον δει με μια καλύτερη δουλειά.

Σε έναν έλεγχο ρουτίνας σε ένα παρηκμασμένο κτίριο όπου ζουν 820 άτομα, ο Ντίμα θα δει ότι η κακή – ή μάλλον η παντελής – συντήρηση έχει σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθούν δομικές ρωγμές που ξεκινούν από τα θεμέλια μέχρι και την ταράτσα του εννιαώροφου κτιρίου. Υπολογίζει ότι η κατάρρευση είναι αναπόφευκτη και ότι μπορεί να συμβεί ακόμη και μέσα στο επόμενο 24ωρο. Αν και δεν είναι δική του ευθύνη, η συνείδησή του δεν τον αφήνει να ηρεμήσει. Και μέσα στη νύχτα αναζητεί τη δήμαρχο για να την ενημερώσει, αφού κανείς άλλος δεν πρόκειται να τού δώσει σημασία. Τη βρίσκει στο party των γενεθλίων της, όπου είναι συγκεντρωμένοι και όλοι οι αξιωματούχοι της πόλης. Μετά την αρχική δυσπιστία τους, πείθονται κατόπιν ενός απλού ελέγχου – και τότε θα βγουν τα μαχαίρια.

Ο ένας κατηγορεί τον άλλο για τα χρήματα που έχουν υπεξαιρέσει, για τα λαδώματα, για όσα έκαναν για την ευημερία των οικογενειών τους αντί να φροντίσουν για τους ανθρώπους της πόλης. Το δίλημμα ξαφνικά αλλάζει. Κάνουμε ό,τι μπορούμε για να σώσουμε περισσότερους από 800 ανθρώπους που ανά πάσα στιγμή μπορεί να θαφτούν στα ερείπια ή σώζουμε το τομάρι μας, συνεχίζοντας να καλύπτουμε τις απάτες και τις καταχρήσεις ετών; Οι αντιδράσεις είναι μοιρασμένες, με τη δήμαρχο, μια αληθινή σκύλα, να περνά από τη μια διάθεση στην άλλη με ευκολία, όταν καταλάβει ότι δεν είναι εύκολο να τη βγάλει καθαρή. «Όταν μού δίνουν λεφτά, δεν μπορώ να μην τα πάρω. Είμαι Ρώσος», λέει ένας από τους αξιωματούχους, συνοψίζοντας σε μια φράση τη νοοτροπία ενός διεφθαρμένου κράτους. Και ο Ντίμα, από εκεί που είχε να αντιμετωπίσει μόνο ραγισμένους τοίχους, βρίσκεται να χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο της διαφθοράς. Υπάρχει περίπτωση να το αντιμετωπίσει κανείς με ευκολία; Μάλλον όχι. Ακόμη κι όταν προσπαθεί να κάνει το καλό.

Ο Μπίκοφ έχει τοποθετήσει την ιστορία στη διάρκεια μια νύχτας και η σκοτεινή ατμόσφαιρα εντείνει το δράμα. Στο καστ, η αντίθεση του κοινού και αθώου Ντίμα με τις αρπακτικές φάτσες των αξιωματούχων δείχνει απλώς ότι η κατάληξη μιας τέτοιας ιστορίας δεν μπορεί να είναι θετική. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι ο Μπίκοφ δεν έχει γυρίσει την ταινία σαν βαρύγδουπη ιστορία καταγγελίας, αλλά σαν ένα δραματικό θρίλερ, όπου εκτός από τα ντουβάρια, καταρρέουν και συνειδήσεις.