του Ηλία Φραγκούλη

Μετά τον «Υπναρά» (1973) και τον «Ειρηνοποιό» (1975), ο Γούντι Άλεν αντιμετωπίζει υπαρξιακά προβλήματα… ακόμη και υπό το πρίσμα της καλλιτεχνικής πρότασης. Έχει διδάξει κωμωδία, έχει βάλει τη σφραγίδα του στη σάτιρα, όμως, ωριμάζει ταυτόχρονα, και είναι διατεθειμένος να το παλέψει για κάτι πιο ουσιαστικό, σπουδαίο. Κι ενώ δεν πιστεύει (ακόμα) τόσο πολύ στις σκηνοθετικές του ικανότητες, βλέπει σινεμά. Μαθαίνει σινεμά ως θεατής. Βρίσκει πρότυπα ταύτισης, τα έργα των οποίων θέλει να ενσωματώσει στη δουλειά του και να τα φιλτράρει μέσα από το εγώ του. Και συναντά τον Ίνγκμαρ Μπέργκμαν…

Η εμφάνιση του «Νευρικού Εραστή» το 1977 συνιστά μια κινηματογραφική κοσμογονία! Από πού να το πρωτοπιάσει κανείς; Αρχικά, ο Άλεν δημιουργεί (στην πληρότητά της) μια φιλμική persona που ξεγελά τον θεατή ως προς τα σύνορα του ρεαλιστικά βιωμένου και του μυθοπλαστικού χαρακτήρα. Διατηρώντας μερικά από τα στοιχεία του ψευδοντοκιμαντέρ από το «Πάρε τα Λεφτά και Τρέχα» (1969), κάνοντας θρύψαλα τη λογική του fourth wall και «φορώντας» στον ήρωα του Άλβι Σίνγκερ τη δική του κοψιά, τις νευρώσεις του και πράγματα που θα μπορούσε να εξομολογηθεί στον ψυχαναλυτή του, συστήνει μια φιγούρα αντι-ρομαντική, η οποία όμως δεν παύει ποτέ να ναρκισσεύεται ή να φαντασιώνει τον ρόλο ενός φοβερού και τρομερού εραστή, που μέσα από τον (αδιαμφισβήτητο, αν και κρυφό) αυτοσαρκασμό του, μας πείθει ότι ο μυαλό και το χιούμορ μπορούν να ενισχύσουν την αυτοπεποίθηση και να κερδίσουν την εμφάνιση.

Επιπλέον, ο Άλεν γέννησε ένα απόλυτα φρέσκο και πρωτοφανές υπο-είδος της ρομαντικής κωμωδίας, χρησιμοποιώντας το τεράστιο ταλέντο που… είχε (ουπς!) στο γράψιμο. One-liners που έφερναν στον νου την πείρα του από το stand-up χτυπούσαν στο ψαχνό (όσο εμβόλιμα κι αν έπεφταν), με το αυτοβιογραφικό να βγαίνει στην επιφάνεια ύπουλα ή να ξεγελά τον αποδέκτη σαν «ονειροβατούσα» διάθεση, λυτρώνοντας από την παιδική ηλικία μέχρι (και) την πίκρα και την αβεβαιότητα του βίου σε μια σύγχρονη δυτική κοινωνία. Με τόσο δικά του κότσια. Κοινώς… αντίο Νιλ Σάιμον (για να δώσω κι ένα απλό παράδειγμα σύγκρισης σε δομή γραφής που καθόρισε μια αλάνθαστη συνταγή του genre – διόλου άδικα)! Στην τελική, όσο προχωρημένο και αντισυμβατικό κι αν ήταν το αμερικανικό σινεμά της δεκαετίας του ’70, ποιος άλλος τόλμησε να «τη σπάσει» στο mainstream κοινό που αναζητούσε μονάχα την ανέμελη ψυχαγωγία ενός χολιγουντιανού ρομάντζου, ακούγοντας έναν τέτοιο μονόλογο αντίληψης για τη ζωή: «Είναι γεμάτη μοναξιά, δυστυχία, βάσανα, και τελειώνει και πολύ γρήγορα»! Βέβαια, στη συνέχεια quote-άρει Γκράουτσο Μαρξ. Διότι σέβεται τα θεμέλια που οδήγησαν στη δική του διεργασία ανανέωσης. Για όποιον καταλαβαίνει…

Ευφυής μέχρι το τέλος, ο Άλεν φτάνει να σαρκάσει ακόμη και τη χρήση των προσωπικών βιωμάτων που οι δημιουργοί χρησιμοποιούν σαν κεκαλυμμένη «μούσα» έμπνευσης, με τις πρόβες ενός θεατρικού έργου το οποίο βασίζεται στο φιλμ… που μόλις παρακολουθήσαμε! Η Τέχνη, όμως, ψεύδεται απέναντι στη ζωή, παρουσιάζοντας για το πρωταγωνιστικό ζευγάρι ένα αρμονικό happy end. «Στην Τέχνη τα θέλεις όλα τέλεια, αφού στη ζωή δεν είναι», καταλήγει με αφοπλιστική ειλικρίνεια και ειρωνεία ο Άλεν. Μπορεί να μην είναι και στο σινεμά, λοιπόν.