του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Το πρόγραμμα έχει πλέον μπει σε σταθερή τροχιά και όλο και περισσότεροι δημιουργοί έρχονται στο Φεστιβάλ για να παρουσιάσουν τις ταινίες τους. Αυτό, όμως, που τελικά προκύπτει από τις συζητήσεις μαζί τους, είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι, αν και τοποθετούν τις ιστορίες τους στο επίκεντρο μεγάλων κοινωνικών γεγονότων και αναταραχών, αποφεύγουν να απευθυνθούν άμεσα στα ίδια τα γεγονότα και επικεντρώνονται στις συνέπειες που αυτά είχαν σε απλούς ανθρώπους, καταγράφοντας τις ιστορίες τους.

Στην ταινία «Στάχτη», o Χέρμπερτ Σβέινμπγιορνσον φαίνεται να καταγράφει το χρονικό της ηφαιστειακής έκρηξης που συνέβη στις 14 Απριλίου 2010, στο ηφαίστειο Εϊγιαφιαλαγέκουλ της Ισλανδίας. Απρόσμενα, όμως, η αναφορά στο ίδιο το γεγονός είναι σχεδόν φευγαλέα. Αντίθετα, η ταινία εστιάζει στη ζωή τριών οικογενειών, οι οποίες ασχολούνται με τη γεωργία ή / και την κτηνοτροφία, παρατηρώντας τις αλλαγές που προξένησε η έκρηξη στην καθημερινότητά τους και τις δυσκολίες που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν. Χωρίς, βέβαια, να κάνει ουσιαστικά κάτι το καινοτόμο, ο Σβέινμπγιορνσον καταφέρνει να διατηρήσει την ισορροπία στην αφήγηση, αφήνοντας τους συνεντευξιαζόμενους να παραδεχτούν ότι, υπό μία έννοια, η έκρηξη είχε και θετικές (!) συνέπειες για εκείνους.

Παράλληλα, η «Στάχτη» ενσωματώνει στη μελέτη της και τις οικονομικές συνθήκες που επικράτησαν τα τελευταία χρόνια στην Ισλανδία, φανερώνοντας και τις πολιτικές ανησυχίες του σκηνοθέτη, που ούτε λίγο ούτε πολύ συμμερίζεται την άποψη ότι η σοβαρή οικονομική κρίση που έπληξε τη χώρα ήταν χειρότερη από την έκρηξη . Στη σχετική συνέντευξη Τύπου, ο Σβέινμπγιορνσον δήλωσε ότι «όταν κατέρρευσε η οικονομία, τα δάνεια που είχε πάρει ο κόσμος διπλασιάστηκαν μέσα σε λίγες ώρες. Αυτό προκάλεσε σοβαρά προβλήματα επιβίωσης, τα οποία έγιναν ακόμη μεγαλύτερα λόγω των συνεπειών της ηφαιστειακής έκρηξης». Αποκάλυψε, επίσης, ότι στο πρόσφατο παρελθόν είχε ασχοληθεί και ενεργά με την πολιτική, με τη σχετική απογοήτευση, όμως, να τον στρέφει ξανά στη σκηνοθεσία!

Αντίστοιχη προσέγγιση ακολουθεί και ο Τζον Άπελ στο ντοκιμαντέρ «Στο Λάθος Μέρος τη Λάθος Στιγμή». Αφορμή του φιλμ είναι το αποτρόπαιο περιστατικό που συνέβη τον Ιούλιο του 2011 στη Νορβηγία, δηλαδή η βομβιστική επίθεση στην καρδιά του Όσλο και μια σειρά από εν ψυχρώ εκτελέσεις στο νησί Ουτόγια. Εκεί, όμως, που κάποιος περιμένει η ταινία να είναι μια συνηθισμένη καταγραφή των σοκαριστικών γεγονότων, ο Άπελ πρωτοτυπεί και, ουσιαστικά, δεν αναφέρεται καθόλου στο ίδιο το γεγονός αλλά αποφασίζει να επικεντρωθεί στις μικρές ιστορίες επιζώντων ή συγγενών των θυμάτων και να αναλύσει εκείνες τις μικρές επιλογές ή συμπτώσεις που έκαναν την διαφορά εκείνη τη μέρα.

Στη σχετική συνέντευξη Τύπου, ο ίδιος παραδέχτηκε ότι δεν ήθελε να κάνει ένα φιλμ για τα γεγονότα της Νορβηγίας. Στο μυαλό του είχε ήδη το πλάνο για μία ταινία σχετική με αυτού του είδους τις συμπτώσεις και ήδη είχε ξεκινήσει την έρευνα για τραγικά γεγονότα του παρελθόντος. «Τελικά, δεν έχει σημασία το συμβάν. Το αν πιστεύει κανείς στη μοίρα ή την τύχη είναι κάτι το καθολικό», σημείωσε ο ίδιος, συμπληρώνοντας ότι το γεγονός «συνέβη σε μια χώρα που κανείς δεν το περίμενε. Κι αυτό ενισχύει την ιδέα ότι τίποτα δεν είναι προβλέψιμο». Τα παραπάνω συνοψίζονται και με επιτυχία στην αρχή και το τέλος του ντοκιμαντέρ, το οποίο αντιπαραθέτει δύο ίδιες αποφάσεις. Μόνο που στη μία περίπτωση, αυτή η απόφαση αποβαίνει μοιραία, ενώ στη δεύτερη, κυριολεκτικά, σωτήρια.

Την ίδια παγίδα απέφυγε και ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης στο «They Glow in the Dark». Αν και τα γυρίσματα της ταινίας πραγματοποιήθηκαν το 2010 στη Νέα Ορλεάνη, λίγο καιρό μετά το ξέσπασμα του τυφώνα Κατρίνα, ο ίδιος δεν ήθελε να κάνει μία ταινία γι’ αυτό το γεγονός. Αντιθέτως, παίρνοντας αφορμή από τη δήλωση ενός από τους πρωταγωνιστές του ότι «η Νέα Ορλεάνη είναι μία πόλη όπου πας να ολοκληρώσεις την αυτοκαταστροφή σου», ο Ευαγγελίδης αποφάσισε να παρακολουθήσει μία τέτοια ιστορία, ανεξαρτήτως του γεωγραφικού πλαισίου.

Ο Μάικλ και ο Τζιμ, δύο μεσήλικες gay φίλοι και πρώην εραστές, φορείς του AIDS, ξαναβρίσκονται ύστερα από 20 χρόνια και αποφασίζουν να ενώσουν τις ζωές τους στη Νέα Ορλεάνη. Ο Ευαγγελίδης παρατηρεί το παρόν τους, εξερευνά το παρελθόν τους και προσπαθεί να συνθέσει μια ιστορία για την εξέλιξη αυτών των ανθρώπων. Παρά το γεγονός ότι η ταινία προβάλλεται ως ντοκιμαντέρ, ο ίδιος δήλωσε ότι «φλερτάρει με τη μυθοπλασία». Και αυτό γιατί παίρνοντας στοιχεία από τις συνεντεύξεις τους, ουσιαστικά έπλασε μια ιστορία που ξεπερνούσε τη δύναμη του παρελθόντος τους.

Επικίνδυνη πρακτική ως προσέγγιση, γιατί όταν τα είδη θολώνουν τόσο πολύ και η μυθοπλασία συγκρούεται με την τεκμηρίωση, το αποτέλεσμα δεν έχει συνοχή. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, όμως, οι δύο χαρακτήρες είναι τόσο «κινηματογραφικοί» που δημιουργούν οι ίδιοι τη βάση για μια μεγαλύτερη ιστορία. Μπορεί το τελικό αποτέλεσμα να μην είναι κάτι πολύ παραπάνω από μία γοητευτική ιστορία σε μια χτυπημένη άκρη του κόσμου, όμως, το ντοκιμαντέρ δεν παρουσιάζεται εξαρχής ως κάτι παραπάνω από αυτό και παραμένει μέχρι τέλους συνεπές σε αυτό που πρεσβεύει.