της Βαρβάρας Κοντονή

Για τον ίδιο τον Κουροσάουα, το «Ikiru» (το οποίο παρεμπιπτόντως σημαίνει «Ζήσε») αποτέλεσε την καλύτερη ταινία του. Στριμωγμένη χρονικά ανάμεσα στα δύο έπη του, το «Ρασομόν» (1951) και το «Επτά Σαμουράι» (1954), το «Καταδικασμένος» είναι ένα βραδύκαυστο δράμα και παράλληλα ένα ψυχογράφημα – λεπτοβελονιά χαρακτήρων, που αντλεί τη δύναμή του από το ερμηνευτικό μεγαλείο του τεράστιου Τακάσι Σιμούρα, αλλά και από τη βαθιά ουμανιστική γραφή τού ίδιου του Κουροσάουα και των συν-σεναριογράφων του, Σινόμπου Χασιμότο και Χίντεο Ογκούνι.

Το μεγάλο, κερδισμένο στοίχημα τούτου του φιλμ είναι αναμφίβολα το story του. Αποφεύγοντας με ευκολία τον σκόπελο της δακρύβρεχτης αναπαράστασης, αλλά χρησιμοποιώντας πρωτοποριακές τεχνικές αφήγησης που ο ίδιος είχε καθιερώσει ως προσωπικό στυλ, ο Κουροσάουα διηγείται εδώ μια ιστορία τόσο κλασική και διαχρονική όσο και η ίδια η ζωή, καθιστώντας τον «Καταδικασμένο» μια ταινία μνήμης, αλλά ταυτόχρονα υπόδειγμα σινεματικής αισθητικής και ουσιαστικών, ανθρώπινων χαρακτήρων.

Ο Κάντζι Γουατανάμπε (Σιμούρα) είναι ένας μοναχικός μεσήλικας που δουλεύει αδιάκοπα στο ίδιο βαρετό γραφειοκρατικό πόστο εδώ και περίπου τριάντα χρόνια. Η καθημερινότητά του μοιράζεται μεταξύ γραφείου και σπιτιού, εκεί όπου ζει με τον γιο και τη νύφη του, οι οποίοι όμως μοιάζουν να ενδιαφέρονται περισσότερο για την περιουσία του και τη δική τους οικονομική αποκατάσταση, παρά για τη φροντίδα του ίδιου του Γουατανάμπε. Όταν ξαφνικά μια μέρα λείψει από τη δουλειά, οι συνάδελφοί του θα θορυβηθούν δεδομένου πως όλα αυτά τα χρόνια η θέση στο γραφείο του δεν έμεινε ποτέ άδεια. Οι μέρες θα περάσουν και ο Γουατανάμπε θα παραμείνει εξαφανισμένος από το πόστο του, σε μια απόπειρα να συμβιβαστεί με την ιδέα του επικείμενου θανάτου του από τερματικό καρκίνο του στομάχου. Τις επόμενες μέρες θα αναζητήσει το νόημα της εναπομείνασας ζωής του στις εφήμερες διασκεδάσεις και την παρέα με μια νεαρή, πρώην συνάδελφό του, όμως τελικά ο δρόμος θα τον οδηγήσει και πάλι πίσω στο μονότονο γραφείο του, με τη μόνη διαφορά πως πλέον ο Γουατανάμπε ξέρει ακριβώς τι πρέπει να κάνει προκειμένου να δώσει, την ύστατη ώρα, νόημα στην ύπαρξή του.

Η ταινία ξεκινά με την εικόνα μιας ακτινογραφίας στομάχου και έναν αφηγητή που παρουσιάζει τα ανησυχητικά της ευρήματα, μόνο για να περάσει λίγο μετά στον χαρακτήρα του Σιμούρα, ο οποίος βρίσκεται χωμένος μέσα σε στοίβες από χαρτιά και παμπάλαιους φακέλους, σκυμμένος πάνω από το μικρό του γραφείο, να εκτελεί την ίδια επαναλαμβανόμενη κίνηση σφραγίσματος δημοσίων εγγράφων ξανά και ξανά. Ο Κουροσάουα έχει ήδη παρουσιάσει επαρκώς μέσα στα πρώτα λεπτά τον ήρωά του, που αποδεικνύεται κυριολεκτικά και μεταφορικά «νεκρός», φέρνοντας τον θεατή στη θέση τού παντογνώστη που γνωρίζει ήδη τι επιφυλάσσει το κοντινό μέλλον για τον χαρακτήρα (εκείνος βρίσκεται ακόμη σε πλήρη άγνοια για την κατάστασή του), γεγονός που ταυτόχρονα ενισχύει τη δραματικότητα, αλλά και τη δυναμική της παρουσίας του. Διόλου τυχαία, η γοητεία και η διαχρονική αξία τού «Καταδικασμένου» βρίσκεται στις λεπτές ισορροπίες (και τελικά την αλληλεξάρτηση) ιδεών όπως η θνητότητα και η πνευματικότητα, το επαγγελματικό και προσωπικό καθήκον, η ζωή και ο θάνατος, ιδεολογίες δηλαδή κολοσσιαίας σημασίας για την ιαπωνική παράδοση και κουλτούρα.

Για κάποιους το «Ikiru» αποτελεί μια καθαρά πολιτική ταινία. Με το φιλμ να κυκλοφορεί λίγα χρόνια μετά τη ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, το 1945, και με την Ιαπωνία να βρίσκεται από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 σε πρόγραμμα πλήρους δυτικής αναμόρφωσης, με την Αμερική να αναλαμβάνει τη διοικητική και κοινωνικο-οικονομική αναδιοργάνωση της χώρας, το μοναχικό ταξίδι του Γουατανάμπε προς την ατομική του «ολοκλήρωση» και η συνακόλουθη ρήξη των παραδοσιακών συλλογικών δεσμών (του) με την οικογένεια και το επαγγελματικό περιβάλλον σηματοδοτούν μια πράξη υπέρτατης επανάστασης. Σεναριακά η πράξη αυτή ενισχύεται ακόμη περισσότερο από τη συναναστροφή του ήρωα με χαρακτήρες όπως ο μυθιστοριογράφος που τον συστήνει στην ξέφρενη ζωή της νύχτας και η – υπερβολικά – νέα πρώην συνάδελφος που γίνεται αφορμή για κουτσομπολιό (οι οικείοι του θεωρούν πως ο Γουατανάμπε έχει συνάψει σχέση μαζί της), άνθρωποι και φήμες δηλαδή που βρίσκονται έξω από τον αυστηρά οριοθετημένο κοινωνικό κύκλο ενός Ιάπωνα πολίτη, αλλά που εδώ χρησιμοποιούνται ευφυώς ως διαφορετικές στάσεις στη διαδρομή τού ήρωα προς την αναζήτηση του νοήματος της δικής του ζωής, μια επαναστατική πράξη το δίχως άλλο.