του Ηλία Φραγκούλη

Αμαρτίες γονέων παιδεύουσι… τέχνη! Με την «Επιστροφή», το σκηνοθετικό του ντεμπούτο, ο 39χρονος Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ από τη Ρωσία είδε τον πλανήτη σινεμά να προσκυνά μπροστά του και τις διακρίσεις να πέφτουν βροχή. Είναι προφανές ότι το μέλλον του ανήκει στη Δύση… Το «διαβατήριο», όμως, προσωπικά με ξένισε ως προς τις προθέσεις. Το στόρι είναι απλούστατο. Δύο αγόρια υποδέχονται τον πατέρα τους ύστερα από απουσία δώδεκα ετών. Για εκείνα, αυτός ο υπέρ το δέον αυταρχικός άνδρας είναι ένας άγνωστος που εμφανίστηκε ξαφνικά για να τα πάρει (με την άδεια της μητέρας) για μια εκδρομή στην εξοχή. Και φεύγουν. Και προχωρά το αμάξι στα «ταρκοφσκικά» τοπία με τους ανάλογους ρυθμούς. Και τα παιδιά ψαρεύουν. Κι ο πατέρας τους συμπεριφέρεται όσο το δυνατόν πιο σκληρά (για να τα ανδρώσει;). Και πάλι ψαρεύουν. Και κάποτε θα επέλθει η τραγική «ανατροπή». Κι εκεί που κορυφώνεται (έχει ανοίξει το μάτι, δηλαδή, μην πάει το μυαλό σας σε κανένα τρελό σασπένς…) η ανάγκη μας να καταλάβουμε γιατί το βλέπαμε όλο αυτό, ο Ζβιάγκιντσεφ μας πετάει τίτλους τέλους κι εσύ αναπολείς το χαμένο χρόνο εντός της αιθούσης…

Το σκέφτηκα από διάφορες πλευρές. Το κουβέντιασα. Έψαξα να βρω μια αιτία για να μη νιώσω ότι το αδικώ. Και παντού μου γεννιόντουσαν ερωτήματα. Αυτός ο… άσωτος άνδρας ήταν κακοποιός; Ήταν όντως ο πατέρας των δύο αγοριών; Υπήρξε ποτέ ή τον είδαμε μονάχα μέσα από τη φαντασία τους; Πρόκειται περί σπουδής αντι-ψυχολογικού θρίλερ ή πρέπει να το εκλάβουμε ως πολιτική αλληγορία για την μετα-Περεστρόικα περίοδο; Και το περίφημο «τι έχει το κουτί;» (που ξεθάβει ο πατέρας με ένοχη μυστικότητα), τι προσανατολισμό μας δίνει ως προς το φιλμικό είδος; Εδώ να σας απαντήσω. Σκεφτείτε ότι βλέπετε την «Ωραία της Ημέρας» (1967) και ουχί το «Se7en» (1995)! Με τα υπόλοιπα, όμως, έχω πρόβλημα. Διότι αν όλες αυτές οι υποκειμενικές και διαφορετικές θεωρίες που έχει ο κάθε θεατής – κριτικός ξεχωριστά πιστοποιεί κάτι που είδε στο φιλμ, τότε μιλάμε για… ένας Θεός ξέρει πόσα διαφορετικά σενάρια, που όμως (πραγματικά) δεν είναι ορατά στο πανί. Εκεί, στο σκοτάδι της αίθουσας, η μηχανή προβολής ξετυλίγει μονάχα ένα εξαιρετικά minimal δείγμα γραφής, ενός σκηνοθέτη με σαφείς ικανότητες να γυρίσει σχεδόν οτιδήποτε, μέχρι και να «διαφθαρεί» από το Χόλιγουντ! Το γιατί πρέπει να φορτώνουμε αυθαιρέτως την όποια βαρύτητα που εικάζει η κριτική ως περιεχόμενο μιας τόσο μικρής (μακάρι να ‘ταν μικρού μήκους) ταινίας είναι ένα μάλλον πιο ουσιαστικό ερώτημα από αυτά που ο Ζβιάγκιντσεφ… δεν πρόκειται να μας απαντήσει ποτέ. Και για να γίνω πιο σαφής, ας δανειστώ μία από τις τυπικές δηλώσεις του σκηνοθέτη σχετικά με το περιεχόμενο του φιλμ: «Δεν θα ήθελα να επεκταθώ στο θέμα…»!