του Ηλία Φραγκούλη

Εδώ και μια δεκαετία και βάλε, η άνθηση του Scandinavian chic έχει βάλει στο χάρτη της pop κουλτούρας αυτή τη μικροσκοπική χώρα που ακούει στο όνομα Ισλανδία και εξάγει ως βασικό προϊόν τα… δισκογραφικά πονήματα της Μπιόρκ! Κινηματογραφικά, σχεδόν τίποτε δεν περνά τα σύνορα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων όπως το πρόσφατο «101 Reykjavík» (2000). Έτσι, η περίπτωση της «Ονειρεμένης Απόδρασης», μάλλον σαν σινεμά… από άλλο πλανήτη θα φανεί στο μάτι ενός κοινού θεατή. Όχι άδικα, αν και το ταξίδι αξίζει τον κόπο.

Στη βορειότερη πλευρά των φιόρδ, σε μία απομακρυσμένη κοινότητα του νησιού, ζει (ή τουλάχιστον αυτό προσπαθεί να κάνει) ο Νόι, ένας 17χρονος albino που μόνο μπελάδες προκαλεί στο σχολείο του. Το οικογενειακό του περιβάλλον περιορίζεται σε μια γιαγιά (που τον ξυπνάει κάθε πρωί με την καραμπίνα!) και έναν μέθυσο ταξιτζή για πατέρα, ο οποίος ζει με την ελπίδα κάτι σπουδαίου για τον κανακάρη του. Όταν οι καθηγητές του σχολείου επαναστατούν με τη συμπεριφορά του Νόι και απειλούν με παραίτηση, η Διεύθυνση επιλέγει την απομάκρυνσή του, άσχετα από το γεγονός ότι ένας παιδοψυχολόγος που τον εξετάζει ανακαλύπτει πως το παιδί είναι κατά βάθος διάνοια!

Ο αποτυχημένος βίος του ήρωα συνεχίζεται το ίδιο ψυχρός και ακόμη χειρότερος από το τοπίο, καθώς βρίσκει προσωρινή δουλειά… σκάβοντας τάφους στην άκρη του πουθενά. Μοναδικές στιγμές χαράς, οι επισκέψεις του σ’ ένα βενζινάδικο, το bar του οποίου διαχειρίζεται η Λίνα, κόρη ντόπιου βιβλιοπώλη που αναμασά τσιτάτα του Κίρκεγκορ και προσπαθεί να κρατήσει τον Νόι μακριά της. Φυσικά, προκύπτει έρωτας, αλλά ο τόπος δεν τον αφήνει να φυτρώσει. Ο Νόι, ζητώντας ενίοτε καταφύγιο στο μικρό υπόγειο της γιαγιάς, ονειρεύεται χαζεύοντας τροπικές εικόνες μέσα από ένα View-Master και περιμένει την κατάλληλη ευκαιρία για ν’ αποδράσει μαζί με την αγαπημένη του.

Νομίζετε ότι έχετε ακούσει σχεδόν όλη την πλοκή, όμως, αυτά δεν είναι ούτε τα μισά απ’ όσα μας αφηγείται ο Ντάγκουρ Κάρι στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο. Είναι δύσκολο να συγκρίνεις αυτό το φιλμ με οτιδήποτε έχουμε δει μέχρι σήμερα και αυτή του η πρωτοτυπία το κάνει να «χωνεύεται» ευκολότερα. Το cool tempo του φέρνει στο μυαλό τις πρώτες ταινίες του Τζιμ Τζάρμους, ενώ το μελαγχολικό, μισάνθρωπο χιούμορ του συγγενεύει οριακά με το σινεμά των αδελφών Καουρισμάκι. Ο συνδυασμός αυτών μας δίνει κάτι ολότελα καινούργιο σε διάθεση, μέσα από ένα πρόσωπο τόσο αφιλόξενο όσο το περιβάλλον του. Ο Νόι δεν είναι ένας χαρακτήρας που σε προκαλεί να ταυτιστείς μαζί του, εκτός κι αν αισθάνεσαι ή επιδιώκεις να μείνεις outsider για την υπόλοιπη ζωή σου. Από τα πρώτα λεπτά, όμως, τον συμπονάς ψυχολογικά. Και η κατάσταση «αιχμαλωσίας» του ορίζεται μεταφορικά με χίλιους δυο τρόπους (πως αλλιώς να αισθάνεται ένας τυπάκος που κάθε πρωί πρέπει να σκάβει το χιόνι για να βγει από το ίδιο του το σπίτι;). Ξαφνικά, το πάθος του να ερωτευτεί και η διάθεση ν’ αφήσει τη φαντασία του να οργιάσει, μέσα σε αυτό το ολόλευκο τοπίο που μπορεί και να σου φέρει τρέλα, φέρνει ζεστασιά μέσα μας και μια διάθεση ελπιδοφόρα. Ώπα, στάσου, αρχίζω να υποψιάζομαι ότι βγαίνω από το θέμα!

Στην πραγματικότητα, ο Κάρι δεν επιδιώκει να μας πείσει ή να μας βάλει σ’ αυτό το trip του ονείρου και του «όλα επιτρέπονται, γιατί εδώ είναι σινεμά»! Δεν βλέπουμε μία τυπική ρομαντική κωμωδία, από ένα οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Βρισκόμαστε στην Ισλανδία. Εδώ η μοναξιά «ζωγραφίζει» τα πάντα γύρω σου και οι τάσεις είναι αυτοκτονικές. Το ίδιο και το χιούμορ. Ακόμη κι αυτή η αγάπη είναι «απροσάρμοστη» και αδιέξοδη. Όλη η μαγεία του ζευγαριού χάνεται όταν ο Νόι και η Λίνα ψάχνουν να βρουν πόσο… κουκίδα είναι η χώρα τους πάνω σ’ έναν παγκόσμιο χάρτη! Με όση καλή διάθεση, τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με τέτοια μεγέθη και την απόλυτη ασφυξία αυτής της ζωής. Το φιλμ προκαλεί μεν το χαμόγελο, αλλά τα δόντια σου παγώνουν σαν ν’ άκουσες κακό ανέκδοτο. Ποιο μπορεί να είναι το αύριο αυτών των ανθρώπων; Ένα μέντιουμ «διαβάζει» το μέλλον του Νόι και βλέπει παντού θάνατο! Η τραγωδία προστίθεται ως βασικό συστατικό της ταινίας, που εξακολουθεί (για έναν παράδοξο λόγο) να περνιέται για κωμωδία. Ο Νόι είναι ένας τραγικός ήρωας. Η αδιαφορία του, η αστάθειά του απέναντι στον ορισμό του τι είναι επιτρεπτό ηθικά και τι όχι, η πεισματώδης συμπεριφορά του και οι ελάχιστες δίοδοι επικοινωνίας, όλα συντελούν στο να πιστεύεις ότι η μοίρα του θα είναι μία διαρκής σφαλιάρα αρνητικών επιπτώσεων. Αλλά, διάβολε, εδώ είναι σινεμά! Και ο Κάρι δείχνει ικανός να κάνει παιχνίδι – μαζί του και μαζί μας.

Το τοπίο στην «Ονειρεμένη Απόδραση» μπορεί να είναι έρημο και άκαρπο. Όχι, όμως, και το αποτέλεσμα. Καλλιτεχνική διεύθυνση που «βρωμάει» δεκαετία του ’70, ενώ η δράση του φιλμ σαφώς εξελίσσεται στο σήμερα. Αργός αλλά ευφάνταστος ρυθμός που εμπλουτίζεται από πλήθος εκκεντρικών λεπτομερειών σεναριακά. Και ερμηνείες σε… ναρκοληψία, που βρίσκουν τη δύναμη να σε χτυπήσουν κατακέφαλα! Ναι, η ετυμηγορία είναι σαφώς ισορροπημένη και θετική για τούτο το αξιοπερίεργο εργάκι, το οποίο στο τέλος θυμίζει κι ένα κλασικό ρητό για το ποιος γελά καλύτερα, με έναν από μηχανής Θεό (!) που σου παγώνει το αίμα. Και την καρδιά, ίσως…