του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Λίγοι σκηνοθέτες έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν στη φιλμογραφία τους μια τόσο διακριτή φωνή, ένα τόσο ιδιαίτερο αλλά ξεκάθαρο προσωπικό στίγμα (και μάλιστα με μία άκρως περιεκτική αλλά ολιγάριθμη φιλμογραφία) όσο ο Αλεχάντρο Χοντορόφσκι. Αιρετική, πληθωρική, προκλητική αλλά και με διάθεση να φωτίσει όλα εκείνα τα σωματικά, ψυχικά ή πνευματικά ελαττώματα που κάποιοι θα επέλεγαν να κρατήσουν στο σκοτάδι, η ματιά τού Χοντορόφσκι ανέκαθεν αρνιόταν τα συμβιβαστεί (με εξαίρεση την τελευταία του ταινία, το «The Rainbow Thief» του 1990, την οποία ουσιαστικά αποκήρυξε) ή να ακολουθήσει το κοινώς αποδεκτό κινηματογραφικό ρεύμα, αποτελώντας ουσιαστικά όχι μόνο μια έκρηξη δημιουργικότητας κάθε φορά, στοιβάζοντας ιδέες πάνω σε ιδέες που αφορούσαν την ιστορία, την πολιτική, τη θρησκεία, την οικογένεια και τελικά τον ίδιο τον άνθρωπο, αλλά και μια συνεχή πηγή έμπνευσης των σύγχρονων σκηνοθετών, οι οποίοι δεν παραλείπουν να τον ευχαριστούν στους τίτλους τέλους (όπως έκανε ο Νίκολας Βίντινγκ Ρεφν τόσο στο «Drive» όσο και στο «Μόνο ο Θεός Συγχωρεί»).

Στον «Χορό της Πραγματικότητας» ο Χοντορόφσκι επιχειρεί να γυρίσει το δικό του «8½», να εξηγήσει τι γέννησε το σύμπαν του, να κοιτάξει το σουρεαλιστικό φιλμικό παρελθόν και να γεμίσει τα κενά με τα φαντάσματα των ίδιων του των ταινιών, σπάζοντας τη σιωπή 25 χρόνων. Γι’ αυτόν τον λόγο, στην ταινία του δεν είναι απλά ο αφηγητής αλλά και ο καθοδηγητής τού νεαρότερου εαυτού του προς το μέλλον (ακούγεται γλαφυρό αλλά, προς τιμήν του, αποδεικνύεται αρκούντως τραχύ και αποτελεσματικά άμεσο), μέσα από μια εκκεντρική, γεμάτη φανταστικές πινελιές καθημερινότητα και ιστορικά γεγονότα που θα μπορούσαν να αποτελούν κομμάτι ενός σκοτεινού παραμυθιού. Όσοι έχουν ήδη γνωρίσει τον κόσμο τού σκηνοθέτη, θα νιώσουν από την αρχή οικεία. Η εξερεύνηση της σχέσης πατέρα – γιου, η σύγκρουση απολυταρχισμού και θρησκευτικότητας, η γεμάτη παραμορφωμένους και τραυματισμένους κοινωνία, η εσωτερική αναζήτηση, το στοιχείο του σουρεαλισμού και της μαγείας σε κάθε έκφανση της ζωής, οι πολύχρωμες γωνίες ενός κατά βάση σκοτεινού κόσμου, βρίσκονται όλα εδώ. Αυτό, όμως, που κάνει τη διαφορά είναι η έντονα φορτισμένη συναισθηματική ματιά, που δίνει έναν δραματικό έως και κυριολεκτικά οπερετικό τόνο σε όλη την ιστορία (ο χαρακτήρας της μητέρας ερμηνεύει όλες τις ατάκες του σαν να εκφωνεί άριες), κάνοντας το φιλμ απόλυτα προσωπικό και, τελικά, συγκινητικό.

Η προσωπική ματιά είναι πιο έντονη στο πρώτο μισό, που ουσιαστικά αποτελεί και το πιο αυτοβιογραφικό κομμάτι της ταινίας. Η προσπάθεια του Χοντορόφσκι να συμβιβαστεί με την εικόνα του πατέρα του, τον οποίο προφανώς θαυμάζει και μισεί στον ίδιο βαθμό, τον ωθεί σε μια αφήγηση που ενσωματώνει την καταγωγή του, τις πολιτικές πεποιθήσεις του και την αυστηρότητά του σε μία ιστορία ενηλικίωσης (ή, ενδεχομένως, και απώλειας), η οποία, όμως, αρνείται να χωρίσει τον κόσμο σε καλό και σε κακό και είναι συνεχώς έτοιμη να αναγνωρίσει όλες τις πτυχές ενός ανθρώπου. Παραδείγματος χάριν, όσο κι αν ο Χάιμε Χοντορόφσκι (τον οποίο ερμηνεύει ο γιος τού Αλεχάντρο, Μπρόνις, συνεχίζοντας την παράδοση της χοντοροφσκικής οικογενειακής παράδοσης) κατηγορεί τον γιο του για τη φαινομενικά θηλυπρεπή συμπεριφορά, άλλο τόσο θέλει να τον προστατέψει από το «κακό» τού κόσμου ως «καλός πατέρας» ενώ, ταυτόχρονα, όσο κι αν οι ακρωτηριασμένοι επαίτες ζητούν (και κερδίζουν) τη συμπόνια, είναι πολύ πρόθυμοι να ξεσπάσουν σε ένα αντισημιτικό παραλήρημα όταν οι συνθήκες το ευνοούν.

Το δεύτερο μισό, αντιθέτως, είναι περισσότερο μυθοπλαστικό, ακολουθώντας τον πατέρα του σε μία σταυροφορία (η οποία δε συνέβη ποτέ) εναντίον της δικτατορίας του Κάρλος Ιμπάνιες ντελ Κάμπο, όμως εξακολουθεί να εξερευνά αυτή τη σχέση πατέρα – γιου, η οποία διαμόρφωσε όχι μόνο αυτή την ταινία αλλά και ουσιαστικά ολόκληρη την καριέρα του. Και αυτή δεν είναι η μόνη αναφορά στη φιλμογραφία του σκηνοθέτη. Πέρα από την προαναφερθείσα και πολύπλοκη σχέση που θυμίζει «El Topo», υπάρχει η κοινωνιολογική αποτύπωση του «The Holy Mountain», ακόμα και η θεματική των νεκρών χεριών, η οποία παραπέμπει άμεσα στο «Santa Sangre». Πάνω από όλα, όμως, στον «Χορό της Πραγματικότητας» υπάρχει ο διάχυτος μυστικισμός όλων των ταινιών του Χοντορόφσκι, που ακόμα κι αν δεν ευνοείται από τα καλά ψηφιακά εφέ (η σκηνή των γλάρων, λόχου χάρη, επιβαρύνεται αρκετά από τους περιορισμούς του budget – μήπως εκεί οφείλεται το ξέσπασμα στην αρχή του ίδιου του σκηνοθέτη κατά των χρημάτων;), δηλώνει πάντα το «παρών» για να αποκαλύψει την κρυμμένη δύναμη ενός μυθικού (αλλά και απόλυτα βασισμένου στην ιστορική πραγματικότητα) κόσμου, ίσως όπως μαρτυρά και το ίδιο το φινάλε, με τις μορφές όλων των χαρακτήρων χαραγμένες στο χαρτόνι και τον ίδιο τον σκηνοθέτη σε μια τελική διδαχή προς τον νεότερο εαυτό του.

Το μεγάλο ερώτημα είναι αν ένας τέτοιος κόσμος είναι προσιτός και ανοιχτός σε έναν καινούργιο θεατή. Αναμφισβήτητα, μια τόσο προσωπική ματιά χρειάζεται προετοιμασία εκ μέρους του κοινού για να μπορέσει να γίνει πλήρως, ή έστω σε έναν βαθμό, κατανοητή, καθώς περισσότερο αποτελεί μια μυθοπλαστική αποτύπωση των αναμνήσεων και των εσωτερικών ορμών ενός αποδεδειγμένα ικανότατου εικονοπλάστη παρά μια παραδοσιακή αφήγηση που βασίζεται σε προσωπικές εμπειρίες. Από την άλλη, βέβαια, μια τέτοια ταινία αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να γνωρίσει ένας ανήσυχος κινηματογραφόφιλος μια εξίσου ανήσυχη σκηνοθετική φωνή, ανατρέχοντας στο παρελθόν του και ανακαλύπτοντας τα φιλμ που τον καθιέρωσαν στη φιλμική ιστορία.