του Ηλία Φραγκούλη

Ένα πέπλο πόνου σκεπάζει τούτη την ταινία, τη μοναδική που πρόλαβε να δει ολοκληρωμένη στο πανί ο Τζέιμς Ντιν, λίγους μήνες πριν από τον τραγικό του θάνατο σε τροχαίο, στις 30 Σεπτεμβρίου του 1955. Ήταν μόλις 24^ων ετών. Στις 26 Οκτωβρίου θα ερχόταν η «έκρηξη» της απόλυτης καταξίωσης και του μύθου, με την πρεμιέρα του «Επαναστάτη Χωρίς Αιτία». Πρώτη πρωταγωνιστική του εμφάνιση στο σινεμά με το «Ανατολικά της Εδέμ» και ο Ελία Καζάν συστήνει ένα πλάσμα που δεν πρόλαβε να καταλάβει τι έψαχνε από τη ζωή, για να μετατραπεί σε icon γενεών και γενεών, δίχως να «γερνά» ποτέ (και από κάθε άποψη). Ένα αιώνιο poster boy, που μέσα από τους ρόλους του ταυτίστηκε με την νεανική αμφισβήτηση κι ένα είδος εσωτερικής οργής που έβραζε, μα έμοιαζε προορισμένο να ηττηθεί από το ενήλικο κατεστημένο και μια αμερικανική κοινωνία βαλτωμένη στην οπισθοδρόμηση.

Ακολουθώντας το τέταρτο και τελευταίο μέρος του ομώνυμου έργου του Τζον Στάινμπεκ, ο Καζάν δείχνει να νοιάζεται ιδιαίτερα για μια βιβλική διάσταση που προσθέτει στη φιλμική μεταφορά, εστιάζοντας με προφανή τρόπο στην ιστορία του Κάιν και του Άβελ. Ο Καλ του Ντιν γίνεται ο κεντρικός ήρωας – όχημα της πλοκής, ένα έρμαιο των συναισθημάτων του, ένας έφηβος μοναχικός σε βαθμό να τρομάζει τους γύρω του, με την πίστη ότι το κακό είναι εκείνο που τον χαρακτηρίζει μέσα του. Με την επιθυμία ν’ αναμετρηθεί με τη «ρίζα» του, ο Καλ θ’ αναζητήσει τη μητέρα που δεν γνώρισε ποτέ και… μόνο πεθαμένη δεν είναι! Η Κέιτ διευθύνει ένα μπουρδέλο σε παρακείμενη πόλη και προτιμά να βιώνει τα «αντίποινα» της τότε φυγής της από τον οικογενειακό και αγροτικό βίο, κάτι που (δυστυχώς) αργά συνειδητοποίησε ότι τη «σκότωνε». Ο Καλ θ’ ανακαλύψει τα ίχνη της και θ’ αναμετρηθεί μαζί της, ζητώντας ένα οικονομικό στήριγμα για να ξανοιχτεί επιχειρηματικά και να ξελασπώσει τον πατέρα του, διεκδικώντας ταυτόχρονα την αγάπη και των δυο τους.

Σταδιακά, η ανάγκη της αγάπης για να επιβιώσει ο Καλ, γίνεται ο σκοπός της ύπαρξής του, αλλά και μια απατηλή «τρέλα» προσδοκιών πέρα από το εφικτό, καθώς απαιτεί να «ρουφήξει» από μόνος του την πατρική, την μητρική, την αδελφική, όσο και μια ρομαντική εκδοχή της αγάπης όπως αυτή εκφράζεται στην υποπλοκή του flirt με την Άμπρα, το κορίτσι του αδελφού του. Ανάμεσα σε αρνήσεις, παραπλανήσεις, ζηλόφθονες εξάρσεις και τραύματα εγκατάλειψης, ο Καλ θα διαμορφωθεί ως χαρακτήρας και θα λυτρωθεί μέσα από τα καθήκοντα της φροντίδας ενός ανθρώπου που μέχρι πρότινος θεωρούσε «καταραμένο».

Αν και οριακά… κατακριτέα στην εποχή της (διότι θεωρήθηκε αντιγραφή της υποκριτικής γραμμής την οποία είχε φέρει μ’ έναν ολότελα δικό του τσαμπουκά ο Μάρλον Μπράντο στο σινεμά), η ερμηνεία του Ντιν είναι το μεγαλύτερο ατού του «Ανατολικά της Εδέμ», δίπλα σ’ ένα καστ που σπάει κόκαλα, ξεχωρίζοντας τις λεπτές ισορροπίες της χαμένης αξιοπρέπειας και της ισχύος της ελευθεριότητας που φέρει πάνω της η Κέιτ, όπως την αποδίδει μία εξαιρετική Τζο Βαν Φλιτ (άξια τιμημένη με το Όσκαρ δεύτερου γυναικείου ρόλου). Εννοείται πως ο Ντιν είχε προταθεί στην κατηγορία του πρώτου ανδρικού ρόλου (κατόπιν θανάτου, ατυχώς), με το φιλμ να διεκδικεί επίσης βραβείο σκηνοθεσίας και σεναρίου, το 1956. Η ακαδημαϊκότητα της αφήγησης και το δραματικά πομπώδες score του Λέοναρντ Ρόζενμαν φανερώνουν το χρόνο που έχει περάσει πάνω από τούτο το έργο, όμως, η δύναμη του Ντιν και μιας ενέργειας που λες και ασφυκτιά στο κορμί του, μετατρέπει το «Ανατολικά της Εδέμ» σε κινηματογραφική εμπειρία που οφείλεις να κουβαλάς στη μνήμη σου.