του Γιάννη Σμοΐλη

Ο Βέλγος σκηνοθέτης Ζοακίμ Λαφός βασίζεται σε αληθινή ιστορία που αναστάτωσε το Βέλγιο το 2007 (δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε λεπτομέρειες χωρίς τον κίνδυνο των spoilers, γι’ αυτό σταματάμε εδώ). Για τον ανυποψίαστο θεατή το «Πέρα από τη Λογική» δίνει, στο μεγαλύτερο μέρος του, την αίσθηση – με την εξαίρεση της πρώτης, ανησυχητικής, σκηνής – ενός συνηθισμένου οικογενειακού δράματος. Μέχρι το τελικό, κλιμακούμενο μέσα σ’ ένα ιδιότυπο σασπένς, εικοσάλεπτο, η ταινία ξετυλίγεται με τον τυπικά γαλλικό τρόπο μιας βραδυφλεγούς κοινωνικής καταγγελίας. Αυτό μεταφράζεται σε οικιακές, ως επί το πλείστον, σκηνές, στημένες μινιμαλιστικά και με ελάχιστα να διαδραματίζονται εντός τους, ελλειπτικούς διαλόγους, περιορισμένους στα απολύτως απαραίτητα, κυρίαρχες σιωπές και κοντινά καδραρίσματα που αιχμαλωτίζουν, υποτίθεται, την αλήθεια των προσώπων. Δηλαδή, σε όλα αυτά που, αν δεν είσαι «γυμνασμένος» στην ευρωπαϊκή κινηματογραφική αισθητική, θα σου εξασφαλίσουν έναν ωραιότατο ύπνο μέσα στην αίθουσα.

Η αφήγηση του Λαφός περιορίζεται σε μικροπεριστατικά, υπόκωφους εσωτερικούς κρότους, διάσπαρτες διενέξεις που ανεβάζουν ελάχιστα την ένταση για να σε βυθίσουν, λίγο αργότερα, στη ραστώνη ενός τελματωμένου γάμου. Αν σκοπός τού σκηνοθέτη ήταν να σε αναγκάσει να βιώσεις την υπαρξιακή ασφυξία τής ηρωίδας του, τότε μια χαρά τα καταφέρνει. Οι αντιρρήσεις μας βρίσκονται στον τρόπο με τον οποίο επιλέγει να το κάνει. Γιατί μόνο αν γνωρίζεις την τραγική κατάληξη, υπάρχει περίπτωση να νιώσεις αγωνία ή ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα επί της οθόνης, περιμένοντας να συναντήσεις στο τέρμα αυτής της πληκτικής διαδρομής τον αναπόφευκτο όλεθρο που θα φόρτιζε και την πιο ασήμαντη στιγμή με έναν δυσοίωνο, φαταλιστικό συμβολισμό. Διαφορετικά, αυτή η εκνευριστικά χαμηλότονη, μέχρις εσχάτων, αναμέτρηση με τα στραβά κι ανάποδα ενός ξεπεσμένου θεσμού που υπόσχεται την ευτυχία (μπουρζουάδικες ψευδαισθήσεις) και καταλήγει να συνθλίβει τα άτομα, μοιάζει με σαδιστική επίθεση στις αντοχές και την υπομονή τού κοινού. Ακόμα και οι πολιτικές αναφορές (ο χαρακτήρας του Ταχάρ Ραχίμ, καθότι Μαροκινός, αναγκάζεται να υπομένει τις ταπεινώσεις και τους εξαναγκασμούς τού ευυπόληπτου Γάλλου γιατρού που διασφάλισε τις συνθήκες της απόδρασής του στον δυτικό κόσμο), δεν κατορθώνουν να ταράξουν τα λιμνάζοντα ύδατα της ιστορίας, να της προσδώσουν μια πτυχή που θα την έκανε να λειτουργήσει, τουλάχιστον, στο επίπεδο της αλληγορίας.

Δεν είναι ότι οι ηθοποιοί δεν προσπαθούν. Η, γνωστή από τη «Rosetta» των αδελφών Νταρντέν, Εμιλί Ντεκέν, η οποία βραβεύτηκε στις Κάννες (στο τμήμα Un Certain Regard) για την ερμηνεία της, δε μας αφήνει στιγμή να αμφιβάλουμε για το πόσο πολύ – και πόσο βαθιά – υποφέρει, «αλυσοδεμένη» καθώς είναι από τις κοινωνικές συμβάσεις και το ρόλο της άψογης «μάνας και συζύγου» που το περιβάλλον την υποχρεώνει να παίξει. Το κακό είναι ότι δε μαγνητίζει το βλέμμα, δε μας αναγκάζει να ενδιαφερθούμε πραγματικά για το δράμα της, περισσότερο διασφαλίζει μια «με το στανιό» συναίνεσή μας στο τραγικό, με τον τρόπο που τα δελτία ειδήσεων εγκαλούν τον τηλεθεατή τους. Πράγμα, βέβαια, για το οποίο δεν ευθύνεται η ίδια αλλά οι επιλογές τού σκηνοθέτη της. Οι Ταχάρ Ραχίμ και Νιλς Άρεστρουπ, όσο έλαμψαν στον εξαιρετικό «Προφήτη» του Ζακ Οντιάρ, άλλο τόσο δείχνουν εδώ «υπνωτισμένοι», παρά την αξιέπαινη αφοσίωσή τους στους ρόλους τους. Ο μεν Ραχίμ, αποτυπώνει άψογα τη σταδιακή μεταμόρφωση ενός ερωτοχτυπημένου, ρομαντικού πιτσιρικά σε «τέρας» πατριαρχικής αναλγησίας, με όλες τις ενδιάμεσες αποχρώσεις που προμηνύουν τη μοιραία μετάλλαξη, ενώ ο Άρεστρουπ, δεσποτικός, απειλητικά μειλίχιος και βλοσυρός, ενσαρκώνει μια σκοτεινή φιγούρα, αυταρχικής κηδεμονίας που δε διαφέρει ιδιαίτερα από την γκανγκστερική πατρική μορφή τού «Προφήτη», όντας τελικά και ο πιο ενδιαφέρων χαρακτήρας της ταινίας. Στα θετικά του έργου και η υπέροχη μουσική που χαρίζει αέρινο λυρισμό σε σκηνές, κατά τα άλλα, βαριές απ’ τη νατουραλιστική τους στατικότητα.

Δεν είναι κακή ταινία το «Πέρα από τη Λογική», αν έχεις το κουράγιο να την υποστείς ως το τέλος. Όχι χάρη στην πρωτοτυπία του μηνύματος αλλά στο οικουμενικό των διαπιστώσεών της, διαθέτει μια κάποια δυναμική. Στο φινάλε, η πραγματική ιστορία που διηγείται είναι – με τις συγκεκριμένες ιδιαιτερότητες που ποικίλλουν από τόπο σε τόπο κι από ζωή σε ζωή – η ιστορία πολλών γυναικών, πολλών ζευγαριών, πολλών, με τη θέλησή τους, φυλακισμένων ανθρώπων, ακόμα κι αν η κατάληξη διαφέρει σε κάθε περίπτωση. Ο «γαλλοτραφής» θεατής, ο οποίος απολαμβάνει, ενδεχομένως, τέτοιους ρυθμούς, τέτοιες ασκήσεις στην καθημερινή ασημαντότητα (που προετοιμάζει, βέβαια, σημαντικότατες εκρήξεις), ίσως να το εκτιμήσει για την αφτιασίδωτη αλήθεια του. Οι υπόλοιποι θα παρακαλάνε να τελειώσει, με κάθε κόστος. Σαν την κεντρική ηρωίδα ένα πράγμα.