του Νίκου Παλάτου

Ένας άνδρας περπατά στον έρημο δρόμο. Η βουτηγμένη στη σέπια φωτογραφία, με το παράξενο κιτρινωπό χρώμα της, καθιστά σαφές πως η ζέστη είναι αφόρητη. Ο κάθιδρος περιπατητής μπαίνει στο κτήριο μιας εφημερίδας που μάλλον είναι ο χώρος εργασίας του. Κάθεται στο γραφείο του και πιάνει τη γραφομηχανή του. Είναι αδύνατον να γράψει σε αυτήν, καθώς το μελάνι της έχει λιώσει από την κάψα. Σηκώνει το ακουστικό του τηλεφώνου με σκοπό να υπαγορεύσει το κείμενό του. Τα λόγια του έχουν έναν αποκαλυπτικό, πένθιμο τόνο. Αποφασίζει να πιάσει την ιστορία από την αρχή. Η φωτογραφία αποκτά ένα κανονικό μαυρόασπρο χρώμα, με την υπόθεση να μας πηγαίνει μόλις τρεις μήνες πίσω. Την ημέρα, δηλαδή, που όλα ξεκίνησαν. Η πόλη είναι το Λονδίνο του 1961. Ο δρόμος στον οποίο περπατούσε, η Fleet Street. Η εφημερίδα στην οποία εργάζεται είναι η Daily Express. Ο τόπος είναι ίδιος, η διαφορά όμως είναι πως τρεις μήνες πριν η βρετανική πρωτεύουσα δεν θύμιζε σε τίποτα μια εγκαταλελειμμένη πόλη, αλλά είχε τη γνωστή όψη της πολύβουης μητρόπολης. Ουδείς τότε μπορούσε να υποπτευθεί πως η μέρα που η Γη θα έπιανε φωτιά πλησίαζε απειλητικά.

Μπορεί στις μέρες μας μια ταινία επιστημονικής φαντασίας να «μεταφράζεται» – λίγο ως πολύ – σε ατελείωτη δράση, οπτικά εφέ και εκκωφαντικούς θορύβους, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, όμως, τα πράγματα δεν ήταν απαραίτητα έτσι. Το σενάριο που έγραψαν από κοινού ο σκηνοθέτης Βαλ Γκεστ με τον συνεργάτη του Γουλφ Μάνκογουϊτς, είναι ένα αψεγάδιαστο μείγμα κοφτερών διαλόγων και αληθοφανών χαρακτήρων, που δεν δίνει καθόλου χώρο σε αφελείς ηρωισμούς. Χρησιμοποιεί τον φόβο και την υστερία που δημιουργούσε η πυρηνική απειλή (μην ξεχνάμε πως βρισκόμαστε στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου), για να διηγηθεί την ιστορία μιας επερχόμενης καταστροφής, όχι όμως στο στιλ μιας action movie αλλά μέσα από τα μάτια της δημοσιογραφικής έρευνας, (επιπλέον) φιλτραρισμένης από στοιχεία του σινεμά του φανταστικού. Αποφεύγει σχεδόν εξολοκλήρου οποιαδήποτε εμπλοκή επιστημόνων και πολιτικών (κάτι που συνηθίζεται σε ταινίες του genre), βάζοντας την εφημερίδα στο επίκεντρο του φιλμ. Θυμίζει έτσι σπουδαία έργα του παρελθόντος που είχαν για ήρωες δημοσιογράφους, όπως η «Πρώτη Σελίδα» του 1931 ή «Το Τελευταίο Ατού» (1951) του σκηνοθέτη Μπίλι Γουάιλντερ. Η δε πινελιά ερωτικής ιστορίας που συναντάμε εδώ, δεν καθιστά τον παραλληλισμό με το «Ξαναπαντρεύομαι τη Γυναίκα Μου» (1940) άστοχο, άσχετα από το γεγονός ότι η ταινία του Χάουαρντ Χοκς ανήκει στο είδος της ρομαντικής κομεντί. Το απρόβλητο στη χώρα μας «The Day the Earth Caught Fire» καταφέρνει επίσης να φτιάξει ένα αποπνικτικά αποκαλυπτικό περιβάλλον, παρά τα πενιχρά μέσα της εποχής.

Η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ ανακοινώνουν με ελάχιστες ώρες διαφορά πως προέβησαν σε επιτυχημένες πυρηνικές δοκιμές, πολύ κοντά στους δύο πόλους του πλανήτη. Για την εφημερίδα Daily Express αυτή είναι μια ιστορία σαν οποιαδήποτε άλλη που δημοσιεύει καθημερινά, πλην όμως ο ειδικός στα επιστημονικά θέματα συντάκτης της αναζητά παραπάνω πληροφορίες για τα γεγονότα. Αναθέτει στον κάποτε λαμπρό, νυν ξεπεσμένο και αλκοολικό συνάδελφό του Πίτερ Στένινγκ (ο μοναχικός περιπατητής της πρώτης παραγράφου) να ερευνήσει το θέμα, μιας και τα παράξενα καιρικά φαινόμενα που έχουν κάνει την εμφάνισή τους σε διάφορα μέρη του κόσμου (σιγά-σιγά και στη Βρετανία) τον έχουν βάλει σε σκέψεις. Ο Στένινγκ, ένας τύπος οξύς, κάπως αλαζόνας και με έναν αποτυχημένο γάμο στην πλάτη του, απευθύνεται στη Βρετανική Μετεωρολογική Υπηρεσία. Γνωρίζεται με την τηλεφωνήτρια Τζίνι, έλκεται γρήγορα ερωτικά από αυτήν, και τη χρησιμοποιεί σαν σύνδεσμο για οτιδήποτε μπορεί να του φανεί χρήσιμο για την εργασία του. Καθώς οι αφύσικες καιρικές συνθήκες δεν λένε να σταματήσουν, από το ρεπορτάζ προκύπτει πως εκείνες οι πυρηνικές δοκιμές έχουν προκαλέσει την μετατόπιση του άξονα της Γης, κάτι που οδηγεί σε ένα απολύτως εφιαλτικό σενάριο. Το τέλος της ανθρωπότητας είναι πιο κοντά από ποτέ! Ο Στένινγκ, όμως, πρέπει να ολοκληρώσει το άρθρο του, ακόμη κι αν είναι το τελευταίο του.

Το κύριο στοιχείο μυστηρίου του φιλμ, οι αλλόκοτες μεταβολές του καιρού, είναι άψογα ενσωματωμένο στο ρομάντζο του Πίτερ με την Τζίνι και την καθημερινή ρουτίνα του γραφείου σύνταξης της εφημερίδας, λειτουργώντας όμως την ίδια ώρα σαν ένα είδος déjà vu για τους Λονδρέζους, κάνοντας μια ευθεία σύνδεση με τις δύσκολες ημέρες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το πιθανό τέλος του κόσμου επιφέρει αντιδράσεις που δεν διαφέρουν σε πολλά από τις αντίστοιχες της εποχής των ναζιστικών βομβαρδισμών. Αναζήτηση καταφυγίου στον υπόγειο σιδηρόδρομο, παροχή τροφίμων με δελτίο, μαύρη αγορά και ανεξέλεγκτες πυρκαγιές είναι μερικά από τα επαναλαμβανόμενα γεγονότα που θέτουν κι εδώ υπό αμφισβήτηση την εκ νέου επίδειξη σθένους και ομοψυχίας του λαού μπροστά στον νέο, άγνωστο κίνδυνο. Ο Γκεστ υπονοεί φανερά πως ο ιστός που κρατούσε άρρηκτη τη συνοχή των συμπατριωτών του έχει αρχίσει πια να φθίνει, με τους ηρωισμούς τύπου Δουνκέρκης να αποτελούν μακρινή ανάμνηση, αν και δεν είναι πολλά τα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από τότε. Η επικείμενη ολοκληρωτική κατάρρευση έχει κάνει τον καθένα να σκέφτεται πρωτίστως για την πάρτη του, με το ομαδικό πνεύμα πλέον να έχει πάει περίπατο.

Με όπλο του τους σπινθηροβόλους, γεμάτους κυνισμό διαλόγους, ο Γκεστ καθιστά σαφές το μέγεθος της ηλιθιότητας του ανθρώπου, ο οποίος δεν έχει κανένα απολύτως πρόβλημα να βάλει ο ίδιος ταφόπλακα στον εαυτό του! Μπορεί η αιτία της καταστροφής να μοιάζει αδιανόητη ως συμβάν, ακόμη και στο πλαίσιο της… επιστημονικής φαντασίας, το γενικότερο θέμα που πραγματεύεται το φιλμ, όμως, αποτελεί μια ρεαλιστική πραγματικότητα, δυστυχώς. Μπορεί η κλιματική αλλαγή του πλανήτη να μην έχει εξελιχθεί τόσο ραγδαία όσο στο σενάριο τούτο, όμως είμαστε αδιάψευστοι μάρτυρές της. Στη φαντασία του Γκεστ, η πυρηνική δύναμη είναι αυτή που απειλεί τη Γη, στη σύγχρονη πραγματικότητα, όμως, η οικονομική δύναμη αποδεικνύεται εξίσου καταστροφική για το περιβάλλον. Πάντως, τόσο στη φανταστική εκδοχή του φιλμ, όσο και στις μέρες μας, μια συνισταμένη παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο: η ηλιθιότητα του ανθρώπινου είδους.