του Ηλία Φραγκούλη

Μερικές (σπάνιες) φορές μια κινηματογραφική ταινία μπορεί ν’ αποτελεί (και) ένα μοναδικό έργο Τέχνης. Που αξίζει να μνημονεύεται στο άπειρο του χρόνου. Η «Ζώνη Ενδιαφέροντος» ανήκει σε τούτη την περιγραφή.

Το καινούργιο φιλμ του ακριβοθώρητου Τζόναθαν Γκλέιζερ (έχει υπογράψει μόλις τέσσερις ταινίες, από το 2001 μέχρι σήμερα!) στέκει κυριολεκτικά υπεροπτικά απέναντι σε οτιδήποτε άλλο διανεμήθηκε φιλμικά εντός του 2023, ως ένα έργο τομή για την Ιστορία του κινηματογράφου. Και την ίδια την Ιστορία, που η μνήμη δεν πρέπει να «θολώνει» ποτέ. Πέραν της καταγραφής μιας πιο ρεαλιστικής εικόνας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου που… δεν ξανάδαμε μέχρι σήμερα και ούτε καν φανταστήκαμε πως μπορούσε να είναι τόσο στυγερή, η ματιά του Γκλέιζερ ακουμπά και αφορά ακόμη και την εποχή μας, την απάθεια του σύγχρονου «πολιτισμού» απέναντι στην κτηνώδη απανθρωπιά της εξόντωσης της ανθρώπινης ζωής από το ίδιο μας το είδος. Η οικογένεια του Ρούντολφ Χες βρίσκεται παντού γύρω μας. Το γεγονός ότι δεν μας τρομάζει μια τέτοια συνθήκη, αποτελεί τη φρίκη του σήμερα.

Στη θαλπωρή ενός καταπράσινου εξοχικού τοπίου, μια ομάδα ανθρώπων απολαμβάνει το μπάνιο της σε μια ερημική λίμνη. Απομακρύνονται με αμάξια, τα οποία επιβεβαιώνουν τις σκέψεις που συνόδευαν κι εξέφραζαν τα ενδύματά τους. Βρισκόμαστε κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’40 και η γλώσσα είναι τα γερμανικά. Νυχτώνει καθώς επιστρέφουν στην οικία τους. Ο Ρούντολφ και η Χέντβιγκ ξαπλώνουν για να κοιμηθούν στα μονά τους κρεβάτια. Το επόμενο πρωινό, η γιορτή του πατέρα δίνει ένα χαρμόσυνο κλίμα. Εκείνος φορά τη στολή ενός Ναζί, καβαλάει το αγαπημένο του άλογο και κατευθύνεται προς το στρατόπεδο του Άουσβιτς, το οποίο βρίσκεται ακριβώς δίπλα τους. Είναι ο Διοικητής του. Και μονάχα ένα τείχος χωρίζει τη ρουτίνα της καθημερινότητάς τους από τα όσα συμβαίνουν πίσω από αυτό.

Σε αντίθεση με όσα φιλμ έχουν γυριστεί με θέμα το Ολοκαύτωμα, ο Γκλέιζερ επιλέγει να μην παρουσιάσει ποτέ εικόνες από το ονομαστό στρατόπεδο συγκέντρωσης και εκτέλεσης Εβραίων, στην τότε κατεχόμενη Πολωνία. Του αρκεί που θεατής γνωρίζει. Και με απίστευτη λιτότητα, του υπενθυμίζει τα βαρύτατα τραύματα της Ιστορίας μέσω του sound design (αποκλειστικά), με «εμβόλιμους» ήχους που περιστασιακά διαταράσσουν την ηρεμία της οικογένειας των Χες. Σκυλιά που γαυγίζουν, πυροβολισμοί, κραυγές ανθρώπων. Και η θέα των καμινάδων που «καίνε» αδιάκοπα. Τα υπόλοιπα τα προσθέτει ο θεατής, με τη σκέψη του. Όλη τη βαναυσότητα και τον τρόμο των πράξεων που διαδραματίζονταν στους διπλανούς χώρους. Δυσφορείς.

Η αφήγηση είναι απόλυτα «ρουτινιάρικη» και στο story δεν υφίσταται κάποια σοβαρή εξέλιξη. Η «Ζώνη Ενδιαφέροντος» κάνει focus στην… άλλη πλευρά, δίχως να τη «στολίζει» με αποκρουστικές φιγούρες. Οι Χες είναι ένα τυπικό παράδειγμα της «ανώτερης φυλής» των Γερμανών. Βιώνουν την καθημερινότητά τους… δικαιωματικά! Και είναι τόσο ειρωνικό, όταν (από τα συμφραζόμενα) συνειδητοποιείς ότι πρόκειται γι’ ανθρώπους που προέρχονται από την πιο λαϊκή τάξη. Ο Ρούντολφ πριν φορέσει τη στολή του ήταν ένας απλός αγρότης και η μάνα της Χέντβιγκ ήταν μια πλύστρα, στην υπηρεσία μεγαλοαστικής οικογένειας Εβραίων, που όταν οι Γερμανοί τους έβαλαν στα τρένα της μαζικής εξόντωσης, εκείνη το πάλεψε για ν’ αποκτήσει τις κουρτίνες που φθονούσε. Ο Γκλέιζερ αποθεώνει μέσα από λιγοστές κουβέντες την εκδίκηση της banalité, εκεί όπου η ναζιστική εξουσία συναντά την ταξική προέλευση και το πορτρέτο της «αριστείας» καταρρέει. Διαχρονικά.

Το μυστικό του φιλμ, σε τεχνικό επίπεδο, ίσως δεν αφορά τόσο τον θεατή, όμως, απογειώνει την καλλιτεχνική αξία του εγχειρήματος. Υπάρχει λόγος που τα πλάνα είναι μονίμως στατικά, καθώς ο Γκλέιζερ «πειραματίστηκε» στα γυρίσματα, χρησιμοποιώντας ένα σύστημα από πολλαπλές κάμερες, οι οποίες είχαν τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία δράσης του έργου, επιτρέποντας έτσι στο συνεργείο του να… απέχει από το shooting! Μέσω τούτης της μεθόδου, η ταινία μετατρέπεται σε ένα «μικροσκόπιο» συμπεριφορών, με το καστ να δρα σχεδόν βιωματικά εντός της σκηνογραφίας! Υπό αυτό το πρίσμα, η «Ζώνη Ενδιαφέροντος» αποκτά μια φόρμα κλινικής ψυχρότητας, την οποία θα τολμούσα ν’ αποκαλέσω (και) μη ανθρώπινη.

Η «απειλή» της προαγωγής και μετάθεσης του Ρούντολφ προκαλεί μια έντονη ανατροπή στην πολυετή γαλήνη των Χες στο Άουσβιτς και αντιστρέφει ύπουλα τους ρόλους του ζευγαριού, χαρίζοντάς μας μία συγκλονιστική σκηνή διαλόγου του με την Χέντβιγκ (δίπλα στο ποτάμι), υπόδειγμα σκιαγράφησης και αποκάλυψης χαρακτήρα, που σου παγώνει το αίμα από την (τρομακτικά υποκειμενική από πλευράς μας!) έλλειψη ηθικής της ηρωίδας.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου του, ο Γκλέιζερ απογυμνώνει το πορνογράφημα συναισθημάτων της «Λίστας του Σίντλερ» (1993) και φανερώνει την αρρώστια της ιστορικής περιόδου του Ολοκαυτώματος, το πραγματικό πρόσωπο ενός Έθνους που κατάπιε τις στάχτες από τα κρεματόρια και για μια ζωή θα ξερνάει τον καρκίνο που κληρονόμησε. Πραγματικά, δεν ξέρεις πώς ν’ αντιδράσεις στα τελευταία λεπτά της «Ζώνης Ενδιαφέροντος». Τα δάκρυα θα τρέχουν από μόνα τους, από το συνειρμικό σοκ που θα σου υπαγορεύει η μνήμη, ενώ το στομάχι σου θα θέλει να «φτύσει» τα σωθικά σου. Από αηδία. Και θυμό.

Τούτο το φιλμ αποτελεί μία αξεπέραστη φιλμική εμπειρία, που ανεβάζει το σινεμά σε άλλο level σπουδαιότητας. Και, επιτέλους, ήρθε η στιγμή δικαίωσης ενός μεγάλου δημιουργού, που (δίχως δισταγμό) θεωρώ τον σημαντικότερο εν ζωή σκηνοθέτη σήμερα.