του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Ο Κιμ Κι-Ντακ είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση σκηνοθέτη. Συχνός επισκέπτης των κινηματογραφικών φεστιβάλ των τελευταίων δεκαπέντε χρόνων, κατάφερε να δημιουργήσει φήμη γύρω από το όνομά του με ταινίες που εξερευνούσαν τόσο την ευγενή πλευρά των ανθρώπων και την αναζήτησή τους για ένα συναισθηματικό καταφύγιο όσο και μια μηδενιστική πραγματικότητα, γεμάτη σκληρές εικόνες και έλλειψη ηθικών ενδοιασμών. Η τελευταία δημιουργία του, «Pieta», συνδυάζει τις δύο θεματικές τής φιλμογραφίας του και κατάφερε να του αποδώσει και το μεγαλύτερο βραβείο της καριέρας του, το Χρυσό Λιοντάρι δηλαδή, στο πιο πρόσφατο Φεστιβάλ της Βενετίας.

Από την αρχή ήδη της ταινίας, ο Κιμ Κι-Ντακ κάνει ξεκάθαρα φανερό το πόσο βίαιη είναι η κοινωνία στην οποία διαδραματίζεται η ιστορία του. Ο Λι Κανγκ-Ντο είναι συλλέκτης χρεών και αναλαμβάνει δουλειά όταν οι δανειζόμενοι δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν την αποπληρωμή τού δανείου τους λόγω των εξωπραγματικών τόκων. Ο Λι, τότε, παίρνει πρωτοβουλία και σπάει χέρια, πόδια ή ό,τι άλλο είναι απαραίτητο ώστε να πληρωθεί το ποσό από τις αντίστοιχες ασφάλειες ζωής των θυμάτων. Ο ίδιος μένει μόνος, κοινωνικά απομονωμένος και συναισθηματικά ασταθής, και η καθημερινότητά του διαταράσσεται μόνο όταν στην πόρτα του εμφανίζεται μία άγνωστη γυναίκα, που υποστηρίζει πως είναι η μητέρα που δε γνώρισε ποτέ.

Η αφήγηση του Κιμ Κι-Ντακ είναι στρωτή και λιτή, αφήνοντας τα γεγονότα να μιλήσουν για τους χαρακτήρες. Τα γυμνά σκηνικά, τα εγκαταλελειμμένα κτήρια και η παρακμή που γεμίζει το περιβάλλον εύκολα αντιπαραβάλλονται με τον ψυχισμό των ηρώων και με αυτά που κρύβουν μέσα τους. Στο πρώτο μέρος, ειδικά, που βασίζεται κυρίως στην ανάπτυξη του Λι και στη σκιαγράφηση της συμπεριφοράς του, η βία έχει τον πρώτο λόγο και αποτελεί το κυριότερο μέσο περιγραφής της ιδιοσυγκρασίας του. Όταν, όμως, εμφανίζεται η γυναίκα που ισχυρίζεται ότι είναι η μητέρα του, οι ισορροπίες φαίνεται να αλλάζουν. Ο Λι, αρχικά, εξακολουθεί να συμπεριφέρεται με τον τρόπο που γνωρίζει, υποβιβάζοντάς την συνεχώς και υποβάλλοντάς την σε σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια. Όταν εκείνη, όμως, δε φαίνεται να επηρεάζεται και συνεχίζει να του συμπεριφέρεται με την ίδια μητρική στοργή, η σχέση αρχίζει να παίρνει άλλη τροπή, χωρίς να γίνεται φανερό πού θα καταλήξει και προς ποιου το όφελος θα είναι αυτό το φινάλε, τελικά.

Στα ιταλικά «Pietà» σημαίνει «έλεος», όμως, διεθνώς η έννοια έχει ταυτιστεί με το άγαλμα του Μιχαήλ Άγγελου που απεικονίζει τον νεκρό Χριστό στα πόδια της μητέρας του, μετά τη Σταύρωση και την Αποκαθήλωση. Η θρησκευτική μεταφορά είναι έντονη στις αφίσες της ταινίας, αλλά στο ίδιο το έργο μπαίνει, ευτυχώς, σε δεύτερο πλάνο. Στην πραγματικότητα, η ταινία δεν ξεφεύγει από αυτό που έχουμε μάθει τελευταία ως κοινό να προσδοκούμε από τον κορεάτικο κινηματογράφο. Η δύναμη της βίας ως μέσο επιβολής, η έλλειψη αγάπης ως αφορμή των συναισθηματικών ελλείψεων, η εκδίκηση ως κίνητρο και μέσο εμψύχωσης τις στιγμές της αμφιβολίας είναι διάχυτες σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Ο Κιμ Κι-Ντακ ενορχηστρώνει άψογα όλα τα στοιχεία που θα δημιουργήσουν μία ταινία ικανή να αποτυπωθεί για καιρό στο μυαλό του θεατή, το μόνο πρόβλημα, όμως, είναι ότι τα συστατικά από ένα σημείο και μετά αρχίζουν να φαίνονται περισσότερο οικεία από όσο θα έπρεπε. Παράλληλα, οι συμβολισμοί που χρησιμοποιεί ο σκηνοθέτης δε βρίσκουν πάντα την ποιητικότητα που θα επιθυμούσε, ούτε παραμένουν διακριτικοί, ώστε να υποστηρίξουν αρμονικά τις σκηνές. Αντιθέτως, τα σύμβολα παραγίνονται προφανή και αυτό δε λειτουργεί υπέρ της ταινίας.

Παρ’ όλ’ αυτά, στο τελευταίο τρίτο της ιστορίας, η ένταση δυναμώνει και η ταινία κλιμακώνεται με ένα δυνατό φινάλε, που αποτελεί και το καλύτερο κομμάτι του συνόλου. Μπορεί η ανάπτυξη μέχρι τότε να ακολουθεί αργούς ρυθμούς και ο χειρισμός κάποιων λεπτομερειών να μην είναι όσο προσεκτικός θα περιμέναμε, όμως, η επιτυχία του τέλους είναι αρκετή για να υπερισχύσει η θετική εντύπωση. Σίγουρα, σε αυτό συνηγορεί και η ερμηνεία της Τζο Μιν-Σου, που βγάζει τη στωικότητα της μάνας αλλά, ταυτόχρονα, τη συνδυάζει με μία τρομακτική αποφασιστικότητα, η οποία δημιουργεί απορίες σχετικά με το πού μπορεί να την οδηγήσει.

Η «Pieta» σίγουρα δεν είναι μια εύκολη ταινία, ούτε μία ταινία που θα προσφέρει στο θεατή δύο ώρες χαλαρής προβολής, όμως, επιβραβεύει όσους παραμένουν μαζί της έως το τέλος και αποτελεί παράδειγμα «φεστιβαλικού» σινεμά που παραμένει προσιτό και στο ευρύτερο κοινό.