του Ηλία Φραγκούλη

Disaster movie ή μία συγκλονιστική καταγραφή ενός πρόσφατου συμβάντος που κάνει πολλούς να κλείνουν μάτια και αυτιά; Γνωστό και ως το φιλμ που κανείς δεν ήθελε να δει ή να συζητά γι’ αυτό φέτος στις ΗΠΑ, το «United 93» του Πολ Γκρίνγκρας παρουσιάζει με έναν σχεδόν ντοκιμαντερίστικο τρόπο τη μοίρα του τέταρτου και μοναδικού αεροπλάνου που δε χτύπησε το στόχο του εκείνη την 11η Σεπτεμβρίου. Όχι επειδή είμαι «κανίβαλος», αλλά τη μαύρη αλήθεια θα την πω: όποτε με ρωτούσαν κάτι για τούτη την ταινία, βρισκόμουν κάπου μεταξύ δακρύων και… υστερικού γέλιου! Έχει να κάνει μ’ αυτά τα καταραμένα déjà vu…

Πάμε πίσω στη δεκαετία του ’70, στην εποχή όπου ήταν τόσο chic να πεθαίνεις στον αέρα. Με βάση ένα bestseller «σαπούνι», ο Τζορτζ Σίτον σκηνοθετεί το «Airport» (1970), το οποίο σπάει ταμεία και προτείνεται για δέκα Όσκαρ (κερδίζει μονάχα εκείνο του δεύτερου γυναικείου ρόλου, για την ερμηνεία της Έλεν Χέιζ). Τρελαμένος επιβάτης με βόμβα σε αεροσκάφος, αποκλεισμένο από χιονοθύελλα αεροδρόμιο και μια πληθώρα χαρακτήρων με τα δραματάκια τους, αποτελούσαν τα συστατικά μιας ταινίας που έμελλε ν’ αποκτήσει κάμποσες συνέχειες, οι οποίες μετέτρεπαν τον ασφαλέστερο τρόπο να ταξιδέψει κανείς στην πιο τρομακτική εμπειρία. Τεράστια Boeing συγκρούονταν με ότι τραβούσε ο οργανισμός των σεναριογράφων και βυθίζονταν μέσα στη θάλασσα ή «χάιδευαν» χιονισμένες βουνοκορφές με ή χωρίς πιλότο! Αντι-ρεαλιστικά, χαβαλετζίδικα εργάκια μιας εποχής όπου η μυρωδιά του popcorn δεν προκαλούσε ακόμη… αναγούλα, μαζί με τις αναταράξεις στην οθόνη. Όπως κάθε πιτσιρικάς, τα έβλεπα τότε με απίστευτη αφοσίωση τα disaster movies και συμμετείχα κι εγώ με χαρά στην καταμέτρηση θυμάτων, χωρίς να με πείθει ποτέ το δράμα ή η υποτιθέμενη σοβαρότητα των καταστάσεων. Και βάζω στοίχημα πως και όλοι μαζί να απεβίωναν, η αίθουσα θα σηκωνόταν να βαρέσει παλαμάκια, ενθουσιασμένη!

36 χρόνια μετά και βιώνω μια «παρόμοια» κατάσταση. Αυτή τη φορά όσο πιο ρεαλιστικά μπορεί να αποτυπωθεί σε φιλμ. Πλάνα από το πιλοτήριο, καθώς ένα αεροπλάνο με σαράντα ανθρώπους, επιβάτες και πλήρωμα, βλέπουν το έδαφος να πλησιάζει απειλητικά, λίγο πριν τη σύγκρουση. Δε μπορώ να πω ότι χαίρομαι. Αλλά ο κόμπος στο λαιμό ήταν ακόμη χειρότερος πριν την απογείωση. Γιατί τότε η συνείδηση μου υπαγόρευε πως αυτό που πρόκειται να δω είναι μια αληθινή, σκληρότατη τραγωδία. Κοντά στο φινάλε, πια, οι αναμνήσεις από εκείνες τις ανώδυνες ταινίες καταστροφής του ’70, με μπέρδεψαν, επιμένοντας να μου «λένε» πως αυτό που βλέπω είναι ένα ψέμα. Η ιστορία, όμως, δεν είναι ψεύτικη. Τι κάνουμε, λοιπόν; Θρηνούμε, απολαμβάνουμε ή αποστρέφουμε το βλέμμα;

Ηθικά εκκρεμές στην κρίση του καθενός, το «United 93» επιχειρεί να σου μεταφέρει τα γεγονότα μέσα κι έξω από το αεροσκάφος, στη διάρκεια των ενενήντα λεπτών της τελευταίας του πτήσης. Καμπίνα, πιλοτήριο, πύργοι ελέγχου, στρατιωτική βάση και παραδίπλα τηλεοράσεις που επαναλαμβάνουν τις αληθινές εικόνες από τις συγκρούσεις στη Νέα Υόρκη. Καστ από ερασιτέχνες, απλούς ανθρώπους που σχετίζονται με την αεροπλοΐα, μάρτυρες εκείνης της ημέρας. Ο Γκρίνγκρας γράφει ιστορία. Χωρίς μηνύματα. Υποτίθεται. Αλλά… ποια ιστορία μας λέει πως αυτό το αεροπλάνο, η τελευταία ιπτάμενη «βόμβα» των τρομοκρατών που κατευθυνόταν προς το στόχο της, τη στιγμή που σχεδόν όλη η Αμερική ήξερε τι συνέβαινε, δεν καταρρίφθηκε θυσιάζοντας καλούς και κακούς επιβαίνοντες; Ποιος δηλώνει ρητά πως όσα βλέπουμε να πραγματοποιούνται μπροστά στα μάτια μας λίγο πριν τελειώσει το φιλμ, είναι η αλήθεια και μόνο η αλήθεια; Αυτή η αμφιβολία σε κάνει να θέτεις σκληρά ερωτηματικά απέναντι στις προθέσεις και το γιατί γυρίστηκε τόσο νωρίς μια τέτοια ταινία. Μία αύρα fiction μύθου αποδραματοποιεί το θέαμα, κι ας μη σου κάνει καρδιά με όλα αυτά που βλέπεις στην οθόνη. Καλώς ή κακώς, απομονώνοντας την (αμφιλεγόμενη) ιστορία από το θέαμα, το «United 93» μετατρέπεται σε ένα ακόμη… disaster movie. Που σε μερικά χρόνια θα διχάζει τους ιδιοκτήτες των DVD clubs. Που και πως το καταχωρίζεις αυτό το έργο;

Στο Φεστιβάλ των Καννών, περίμενα το κοινό έξω από την προβολή της ταινίας, έτσι, για να δω αντιδράσεις, να «διαβάσω» πρόσωπα και βλέμματα. Δεν είδα αυτό που φανταζόμουν. Είδα μια κατήφεια, μια βαριεστιμάρα και μερική οργή, όχι ανθρώπους βουρκωμένους. Μήπως επειδή εμείς είμαστε Ευρωπαίοι; Ειλικρινά, αισθάνομαι άβολα. Και ποτέ δε θα μπορέσω να δώσω μια απάντηση στην ερώτηση… «Να τη δω αυτή την ταινία;».