του Άγγελου Μαύρου

Στη Σμύρνη, αδελφές μου, στη Σμύρνη, 13 – 14 Σεπτεμβρίου 1922. Η απάντηση στα 3 υπόλοιπα ερωτήματα σε κάποιο βαθμό εικοτολογικά εκκρεμεί, μην ελπίζεις σε μια αναδίφηση με αποκαλύψεις και twists τύπου Έρολ Μόρις. Προς τα αφιερωματικά, προσωπικών δεσμών οικειότητας με το θέμα ντοκιμαντέρ του Κεν Μπερνς «φέρνει» και το νέο, μετά «Το Ταξίδι», νηφάλια ιστορικά προσεγγισμένο και με μία δόση νόστου, δοκίμιο της Ρωμιάς με πατρική καταγωγή από τα πρώην «μέρη μας», Μαρίας Ηλιού. Που στην επέτειο της πόλης – παραναλώματος σε πισωγυρίζει στα δημογραφικά / πολιτικά / κοινωνικά χαΐρια που οδήγησαν γιαβάς γιαβάς σε μια τραγωδία ανθρωπισμού και του Ελληνισμού, την οποία ζωντανεύει με εν πολλοίς σπάνιο αρχειακό (από ιδιωτικές συλλογές συν κρατικά κι εκπαιδευτικά αρχεία) συντηρημένο επί τούτου υλικό κι άψογα αιχμαλωτισμένες (που προσφυώς αιχμαλωτίζουν) συνεντεύξεις ειδημόνων επιστημόνων και εμπλεκόμενων στα γεγονότα δια ζώσης ή γενεάς.

Η στέρεα διαυγής δόμηση και αφήγηση της σύνολης «Κάποτε στην Ανατολία» περιπέτειας (το – «προχώ» για τις αρχές του 20ου αιώνα – οιονεί ευρωπαϊκό πολυεθνικό μωσαϊκό της πόλης, οι Διομολογήσεις, το δογματικό «Η Τουρκία για τους Τούρκους» ρεύμα, ο εξωτερικός παράγων, η αλλαγή των ισορροπιών μετά τις ένοπλες συρράξεις των δύο γειτόνων, το τι συγκλονιστικό συνέβη στην προκυμαία την αποφράδα ημέρα, το κληροδότημα νοοτροπιών κι οδύνης στους επιζώντες μάρτυρες και τους επιγόνους) αφήνει και τα φέσια της: ο μπεστσελερίστας Τζάιλς Μίλτον πλειοδοτεί κάπως υπεργλαφυρά και το εναλλάξ ομιλουσών κεφαλών (μόνο στην αγγλική) – footage δεν περνάει το Σαγγάριο ποταμό του αναμενόμενου. Αλλά, τζιέρη μου, πρόσφυγας από τούτη την αλύτρωτη πατρίδα ουδείς φόβος, δε γίνεσαι, κι ας μην είναι «Νέα» Σμύρνη. Η, φαινομενικά μόνο ανορθόδοξη, τακτική προέλασης του φιλμ είναι επίσης ένα μάθημα για τους άπιστους: εποίκισε αρχικά το συναφώς αστικό, «καλών τρόπων» μουσείο Μπενάκη ως art event, μετά το δημόσιο γυαλί ως πρόγραμμα gratis για τα πλήθη της μικρής οθόνης και τώρα στήνει μαχαλά σε εμπορικές αίθουσες, τεστάροντας τις Μεγάλες Δυνάμεις του target group του. Οι τελευταίοι ξεριζωθείτε ανυπερθέτως…