του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Το «Ludlow: Οι Έλληνες στους Πολέμους του Άνθρακα» δεν επιχειρεί να εντυπωσιάσει με τον τρόπο αφήγησής του, ούτε προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει τα όρια του ντοκιμαντέρ με την τεχνική του. Αντίθετα, στοχεύει στην αποκάλυψη μίας εξαιρετικά ενδιαφέρουσας αλλά άγνωστης στο ευρύ κοινό (παρότι το θέμα έχουν θίξει τουλάχιστον δύο ακόμα εγχώρια doc τα τελευταία χρόνια, μοιραζόμενα μάλιστα φιλοξενούμενους, πηγές και συνεργάτες παραγωγής με αυτό του Βαρδαρού) πτυχής της κοινής ελληνικής και αμερικανικής Ιστορίας, στην εξερεύνηση των λόγων που αυτή παρέμεινε κρυφή για τόσον καιρό και στην – δεν το κρύβει άλλωστε – αγιοποίηση των ηρώων αυτών των γεγονότων και την επιρροή τους στις μετέπειτα κατακτήσεις του εργατικού κινήματος.

Είναι μια ενθουσιώδης προσέγγιση που ξεπερνά τη συμβατική (και όχι ιδιαίτερα κινηματογραφική) αποτύπωση της ιστορίας, η οποία παρ’ όλα αυτά αποτελείται από σπάνιο αρχειακό υλικό (είτε φωτογραφίες της εποχής είτε σύγχρονα των γεγονότων αποκόμματα εφημερίδων) αλλά και συνεντεύξεις των απογόνων των εμπλεκόμενων, οι οποίοι περήφανα εξιστορούν τις… ηρωικές πράξεις των προγόνων τους, στάση που και η ίδια η παραγωγή δείχνει να αγκαλιάζει χωρίς αναστολές. Αυτός ο ενθουσιασμός δεν αποφεύγει την παγίδα του διδακτισμού, ωστόσο η μικρή διάρκεια και η σφιχτοδεμένη δομή δεν επιτρέπει πλατειασμούς και διατηρεί προσηλωμένο το βλέμμα ολόκληρου του εγχειρήματος στον σαφή κοινωνικό και πολιτικό του στόχο (δεν είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τις πολιτικές θέσεις των δημιουργών πίσω από το φιλμ, δεν μπορεί όμως κανείς να αρνηθεί πως τα γεγονότα που παρουσιάζουν είναι απολύτως πειστικά).

Η εμπειρία στον ανταρτοπόλεμο κατά των Οθωμανών ως προϋπηρεσία για τον «αντάρτικο» ρόλο των Ελλήνων στις απεργίες του Λάντλοου, οι δηλώσεις σχετικά με το τι σήμαινε «λευκός» εκείνη την εποχή («Όταν ερχόσουν δεν σε θεωρούσαν λευκό. Αν αποκτούσες χρήματα, ξαφνικά γινόσουν») και το μειδίαμα που προκαλεί σήμερα η αντιπαραβολή τους στη μαζική οικονομική μετανάστευση χιλιάδων Ελλήνων, η συμπόρευση της παρανομίας και της επιβολής τής εξουσίας από τους ιδιοκτήτες των ορυχείων και ο ρόλος που έπαιξαν τα κοινωνικά χαρακτηριστικά κάθε «φυλής» στην τροπή των γεγονότων δημιουργούν μία αληθινή ιστορία βίας, αίματος και ανατροπών που συνθέτει τελικά ένα ιστορικά χρήσιμο ντοκιμαντέρ, το οποίο κατά στιγμές μοιάζει με συμπαθές… ανέκδοτο από το παρελθόν (ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη τη βελτιωμένη πια, ισχυρή οικονομική και πολιτική ισχύ τού ελληνικού lobby της Αμερικής) που μοιάζει να έχει συγχρόνως κοινά με τη σύγχρονη ιστορία.

Κι αν είναι εύκολο να περιοριστεί κανείς στη συνδικαλιστική δράση, την εναντίωση ενάντια στην «καταπίεση του αφεντικού», την πασιφανή καταπάτηση των δικαιωμάτων και τη ροπή στην ξεκάθαρη εγκληματικότητα που εξιστορεί η ταινία, στο «Ludlow» μπορεί κανείς να διακρίνει αμυδρά μια σπουδή χαμένης στον χρόνο ιστορίας, την κοινωνική μελέτη μιας ιδιότυπης δυναμικής κοινότητας και ένα παράδειγμα του πώς ένα ιστορικό γεγονός μπορεί να «σβηστεί» από την Ιστορία (ακόμα και με συμμετοχή των ίδιων των «καλών» της υπόθεσης, οι οποίοι φοβούνταν μήπως κατηγορηθούν για την οπλοκατοχή) για να εξυπηρετήσει επιμέρους σκοπούς στη διατήρηση της συλλογικής μνήμης. Η ταινία θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο αιχμηρή αν εξερευνούσε περισσότερο αυτές τις πτυχές, πέρα από την ευθεία καταγραφή των γεγονότων και της μνήμης. Η ισχύς των ίδιων των γεγονότων, ωστόσο, της εξασφαλίζει μία de facto δυναμική που της προσδίδει λόγο ύπαρξης, αν όχι απόλυτα κινηματογραφικά, τουλάχιστον ιστορικά και ενημερωτικά.