του Ηλία Φραγκούλη

Πολλοί είναι πλέον αυτοί που βλέπουν τις ταινίες του Μάικλ Μουρ, ακόμη περισσότεροι εκείνοι που τις μισούν! Προσωπικά, αδυνατώ να καταλάβω τους επικριτές του έργου του. Ο άνθρωπος γυρίζει ντοκιμαντέρ με μια γλώσσα που τσακίζει κόκαλα, σε βάζει κάτω κανονικά και, με όλα τα μέσα που μπορεί να χρησιμοποιήσει… χωρίς να τον πάνε μέσα, σου περνάει την άποψή του με μια μάχιμη πειθώ που θολώνει πεποιθήσεις, συνείδηση και αντικειμενικότητα. Ο Μουρ δεν κρατά απλώς κάμερα, φωνασκεί με μια ντουντούκα στο χέρι κι όποιον πήρε το βόλι! Όλα αυτά μεταφράζονται από τους «άλλους» σε μία και μόνο κουβέντα, βρισιά ανείπωτη και καταδικαστική για τις προθέσεις του: λαϊκιστή τον ανεβάζουν, λαϊκιστή τον κατεβάζουν. Είναι, λέει, ο Κακαουνάκης της παγκόσμιας κινηματογραφίας, για να το φέρουμε λίγο και στα δικά μας μέτρα (το οποίο μπορεί και να δηλώνει ότι απέκτησε κάποια εύσημα παραπάνω, διότι στον «Ακήρυχτο Πόλεμο» ήταν απλώς Τριανταφυλλόπουλος…). Καλά. Ας δώσει κάποιος κάμερα στον Κακαουνάκη να κάνει ντοκιμαντέρ με πολιτικό θέμα κι ας ρίξουμε επιτέλους και το «καρφί» που λέγεται καλλιτεχνικά κριτήρια. Διότι, καλώς ή κακώς, γνωρίζει απ’ αυτά ο κύριος Μουρ, δεν τον μάζεψαν από το καφενείο της γειτονιάς…

Για να ξεκινήσεις να δεις με «καθαρό» μάτι το «Φαρενάιτ 9/11», πρέπει να συνειδητοποιήσεις μια βασική αρχή του σινεμά που κάνει ο Μουρ: οι ταινίες του απευθύνονται πρωτίστως στους Αμερικανούς. Αυτούς αφορούν. Αυτούς προσπαθούν ν’ αφυπνίσουν. Όσο εγωιστικό κι αν ακούγεται αυτό, πρέπει να το δεχτούμε. Τότε, θα μου πεις, γιατί είμαστε υποχρεωμένοι να δούμε τούτη την «αμερικανιά»; Ας μη βγει ποτέ από τη χώρα του κι ας φωνάζει όσο θέλει. Λάθος. Οτιδήποτε φέρει τα χρώματα της αστερόεσσας, επηρεάζει βαθύτατα και τον υπόλοιπο πλανήτη σε κοινωνικό, πολιτικό ή πολιτισμικό επίπεδο. Η αμερικανοποίηση των πάντων μας υποχρέωσε να δούμε τι θα πει οπλοχρησία και αστική βία ως πρόβλημα ζωτικό στον «Ακήρυχτο Πόλεμο». Κι αυτή τη φορά, έστω κι αν δεν ψηφίζουμε για Πρόεδρο των ΗΠΑ, θα επωμιστούμε τις συνέπειες της όποιας εξωτερικής πολιτικής αυτής της υπερδύναμης. Γι’ αυτό μας αφορά το «Φαρενάιτ 9/11». Και αν για τους Αμερικανούς αυτή η ταινία δηλώνει αλήθειες που ο ελεγχόμενος Τύπος δεν θα ξεστόμιζε ποτέ στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, τότε αυτό δε σημαίνει λαϊκισμός.

Ναι, το θέμα εδώ είναι ο Πρόεδρος Μπους και τα επακόλουθα του χτυπήματος της 11ης Σεπτεμβρίου, μέχρι την υστερία των «αντιποίνων», ενός πολέμου που κανείς δεν κατάλαβε γιατί υφίσταται και κάποιων παρασκηνιακών διασυνδέσεων της οικογένειας με αραβικά συμφέροντα. Κυριολεκτικά, τα σκάγια του Μουρ τον κάνουν διάτρητο. Τα ντοκουμέντα περί ηλιθιότητας του Μπους μιλάνε από μόνα τους και σαρκάζουν σε βαθμό πικρίας ή λύπησης (το απόσπασμα της ανακοίνωσης της πτώσης των αεροπλάνων και η αντίδρασή του, καθώς περνά η ώρα παρέα με τα παιδάκια ενός δημοτικού σχολείου, είναι ξεκαρδιστική έως και ανατριχιαστική). Για τον Μουρ, η εκλογή του Μπους περιγράφεται σαν ένας κακός εφιάλτης, κάτι μάλλον συνωμοτικό που παίχτηκε μελετημένα στο έπακρο, με συγγενικά μέλη του Τζορτζ σε σημαίνουσες θέσεις: από τον εξάδελφο Τζον Έλις, του Fox News Channel (το πρώτο κανάλι που διέψευσε τους πανηγυρισμούς για την εκλογή Γκορ), μέχρι τον αδελφό και Κυβερνήτη της Φλόριντα, της Πολιτείας που ανέτρεψε το αποτέλεσμα… Πως έγινε με την προηγούμενη «εκλογή» της Νέας Δημοκρατίας; Βγάλτε τη Βίκυ Μοσχολιού, αλλάξτε τα σημαιάκια, προσθέστε συμφέροντα παγκοσμίου μεγέθους και δείτε με μακάβρια δόση χιούμορ πως ο Μπους κατέληξε να βρίσκεται στο Λευκό Οίκο!

Τα στοιχεία που καταθέτει ο Μουρ είναι εξωφρενικά και σχεδόν πάντοτε γαργαλιστικά. Αρκεί μονάχα να σταθείς στο γεγονός ότι για μέρες μετά το χτύπημα στη Νέα Υόρκη, κανένα αεροπλάνο δεν πετούσε (ούτε για τον μπαμπά Μπους, ούτε καν για τον Ρίκι Μάρτιν, ο οποίος έπρεπε να πάει να τραγουδήσει για τα Latin βραβεία Grammy!), παρά μόνο εκείνα που μετέφεραν τα συγγενικά μέλη του Μπιν Λάντεν από τις ΗΠΑ στη Σαουδική Αραβία! 142 άτομα φυγαδεύτηκαν από τη χώρα άρον-άρον ύστερα από το μεγαλύτερο τρομοκρατικό χτύπημα στην Ιστορία. Με διαβατήρια, ιδιωτικά jet και το κεφάλι ψηλά…

Καθώς συνεχίζονται οι αποκαλύψεις, εσύ μπορεί να αισθάνεσαι πως κάτι λείπει. Η κριτική είναι μονόπλευρη. Τα χτυπήματα περιορίζονται στον Μπους και τους Ρεπουμπλικάνους, και όλο το φιλμ μοιάζει με προεκλογικό σποτάκι γιγαντιαίας διάρκειας για τους Δημοκρατικούς. Ενώ όλοι ξέρουμε πως η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ είναι βαμμένη με αίμα, ασχέτως Κυβερνήσεων. Ποτέ κανείς δεν μιλά για τα χρόνια διακυβέρνησης του Κλίντον. Ποτέ κανείς δεν μετρά τους νεκρούς εκείνης της περιόδου. Τίθεται ζήτημα ηθικής και προσανατολισμένης διαπόμπευσης από εξωτερικούς παράγοντες; Τρέχε βρες την αλήθεια! Αλλά, δεν είναι παράδοξο να κρίνουμε έναν άνθρωπο με το τόσο ταλέντο, μια κολασμένα διερευνητική ικανότητα και το πλέον αστείρευτο χιούμορ, επειδή μας λέει την αλήθεια; Το… από μια μονάχα σκοπιά μας πειράζει; Ας βγει και η αντίπαλη πλευρά κι ας κάνει ένα αντάξιο και επίσης αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ. Και, στο φινάλε, ας βγάλουν και τα μάτια τους! Ούτως ή άλλως, σ’ εμάς θα γυρίσει το boomerang…

Πέρα από την πολιτική ανευθυνότητα του Μπους, τις οικονομικές συναλλαγές και διασυνδέσεις της οικογένειας και το παραμύθι της καταδίωξης της Αλ Κάιντα, ο Μουρ προσεγγίζει και ένα ανθρώπινο στοιχείο μέσω των στρατιωτών που φτάνουν μέχρι το Ιράκ για να υπηρετήσουν αυτή την «ευλογημένη» από το Θεό πατρίδα. Μιλά για τους νεαρούς εθελοντές των φτωχογειτονιών, που για να γλιτώσουν από την ανεργία, πιάνουν ένα «μισθωμένο» όπλο και… όπου μας καλεί ο πατριωτισμός και η αδικία αυτού του κόσμου! Είναι αστεία συνταρακτικό το να βλέπεις μια μάνα να σηκώνει τη σημαία με καμάρι, μέχρι τη στιγμή που της φέρνουν το φέρετρο με το γιο της και φτάνει ως το Λευκό Οίκο για να κατεβάσει Παναγίες και σόγια. Και, παράλληλα, σου ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι όταν ακούς το φαντάρο του tank να σου λέει πως τραγουδούσε «burn, motherfucker, burn» και Bloodhound Gang όταν την «άναβε» στους φονιάδες Ιρακινούς, χωρίς να λογαριάζει πόσους αθώους σκοτώνει στην πραγματικότητα. Ναι, τα όρια προς το λαϊκίστικο τα αγγίζει επικίνδυνα μερικές φορές ο Μουρ. Αλλά το συμπέρασμα μοιάζει πάντοτε σουρεαλιστικό. Και δεν το λες ρυπαρό. Εκτός κι αν η Δημοκρατία που υπηρετεί ο κύριος έχει πίσω της και κάποιο αντίκρισμα (αλήθεια, οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι το πόθεν έσχες το γνωρίζουν ως έκφραση ή να τους στείλουμε τους δικούς μας για σεμινάρια;).

Λιγότερο «καραγκιόζης» από κάθε άλλη φορά, μοντάροντας με εξαιρετικό τρόπο υλικό που θα έκανε το Θέμο Αναστασιάδη να θέλει να πουλήσει την ψυχή του, καταφέρνει να σε διασκεδάζει με την μεγαλύτερη πολιτική προπαγάνδα στα χρονικά του σινεμά. Ο Μουρ είναι ο άνθρωπος που αγαπάς να μισείς, όχι γιατί καταπατά κανόνες κινηματογραφικούς και ηθικής, αλλά γιατί γελοιοποιεί τα πάντα μ’ έναν τρόπο που σε κάνει να φθονείς το ταλέντο του. Και πριν προλάβεις ν’ αντιδράσεις, σκάει πάνω σου σαν ρουκέτα. Επειδή όλο αυτό εμπεριέχει και μια δόση «ροκιάς», να σας το πω πιο λιανά; It’s only rock’ n ’roll and I like it!