του Παναγιώτη Παναγόπουλου

Ακόμη και για εκείνους που ασχολούνται ελάχιστα με την τέχνη, ο «Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων» του Ιερώνυμου Μπος είναι από εκείνα τα έργα που δεν ξεχνά κανείς από τη στιγμή που θα τα δει. Το τρίπτυχο του Φλαμανδού ζωγράφου, που εκτίθεται στο Prado στη Μαδρίτη, μπορεί να διαβαστεί είτε ως προειδοποίηση για τις συνέπειες της αμαρτίας, είτε ως μια εικόνα του χαμένου παράδεισου για τον Αδάμ και την Εύα (που απεικονίζονται στο πρώτο τμήμα του τρίπτυχου). Σε κάθε περίπτωση, αποτελεί ένα από τα εντυπωσιακότερα έργα στην ιστορία της παγκόσμιας ζωγραφικής, αλλά και ένα από τα μεγαλύτερά της μυστήρια.

Τι ακριβώς είναι όλες αυτές οι παράξενες μορφές με ράμφη πουλιών, ουρές, με πλήθη ανθρώπων που δεν καταλαβαίνεις ακριβώς αν βρίσκονται σε στιγμές απόλαυσης ή κάποιο μαρτύριο; Η ταινία δεν δίνει τις απαντήσεις που θα περίμενε κανείς, αν και είναι συμπαραγωγή του Prado, με αφορμή τη συμπλήρωση 500 ετών από τον θάνατο του Μπος, του El Bosco όπως τον λένε στην Ισπανία, και ήταν επίσης η αιτία για την οργάνωση μιας μεγάλης έκθεσης στο διάσημο μουσείο. Ένας σημαντικός αριθμός περισσότερο ή λιγότερο διάσημων επισκεπτών του μουσείου, από τον Σάλμαν Ρούσντι μέχρι τον Ορχάν Παμούκ, στέκονται μπροστά στον πίνακα, τον παρατηρούν και τον θαυμάζουν, σημειώνοντας όσα τους κάνουν μεγαλύτερη εντύπωση.

Οι δηλώσεις θαυμασμού είναι αρκετές, όχι όμως ιδιαίτερα αξιοσημείωτες. Θα περίμενε κανείς πιο ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις για ένα έργο τόσο σπουδαίο και τόσο πλούσιο εικαστικά, στο οποίο οι εικόνες του Παραδείσου μπλέκονται με εικόνες της Κόλασης, με πλάσματα απροσδιόριστα και με βασανιστήρια που δεν μπορεί ακριβώς να κατανοήσει κάποιος. Η ταινία, ωστόσο, μένει σε αυτή την επιφανειακή προσέγγιση των ελάχιστα σημαντικών παρατηρήσεων θαυμασμού, παρουσιάζοντας κυρίως τους έκθαμβους επισκέπτες του μουσείου, σε συνδυασμό με λίγα βιογραφικά στοιχεία για τον Μπος. Τι χαμένη ευκαιρία για ένα καλλιτεχνικό θαύμα, πραγματικά μυστηριώδες, που όμως δεν πρόκειται να γίνει περισσότερο κατανοητό μετά από αυτό το ντοκιμαντέρ…