της Βαρβάρας Κοντονή

Ο φεστιβαλικά εκλεκτός εκπρόσωπος του ρουμάνικου σινεμά, Κριστιάν Μουντζίου, επιστρέφει τέσσερα χρόνια μετά το «Πίσω από τους Λόφους», παραδίδοντας αυτή τη φορά μια δίωρη σπουδή πάνω στην έννοια της προσωπικής ηθικής και των λεπτών αποχρώσεων που συνοδεύουν την τήρηση ή μη αυτής, φέρνοντας τoν πρωταγωνιστή του αντιμέτωπο με καθημερινές καταστάσεις αμφίρροπης δυναμικής, εκεί όπου τα όρια μεταξύ «καλού» και «κακού» (και άρα ηθικού και ανήθικου) καθίστανται ανά στιγμές δυσδιάκριτα.

Υπό το πρίσμα της βαλκανικής ταυτότητας που εκτείνεται πέρα από την κοινή, στωική αποδοχή της ζοφερής ιστορικότητας (ως de facto φόντο της προέλευσης και της ανάθρεψης των χαρακτήρων της ταινίας), ο Μουντζίου δεν ενδιαφέρεται πρωτίστως για τους λόγους που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση, όσο για τον αντίκτυπο της αναπόδραστης αυτής πραγματικότητας πάνω στη νέα γενιά και, κυρίως, την ατομική ευθύνη που φέρει ο καθένας απέναντι στα κακώς κείμενα του παρόντος. Η ύφανση ενός δραματικού σεναρίου αποστραγγισμένου από συναισθηματικές υπερβολές και «κανιβαλιστικές», δακρύβρεχτες εξάρσεις αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του σύγχρονου ρουμάνικου κινηματογράφου και στην «Αποφοίτηση» το «ζουμί» της υπόθεσης βρίσκεται τόσο σε όσα αποκαλύπτονται, όσο και σε όσα υπονοούνται στις παρατεταμένες σιωπές και τα παραιτημένα βλέμματα, με ερμηνευτικό μπροστάρη τον Αντριάν Τιτιένι (του πρόσφατου «Σονάτα σε Κλειστό Δωμάτιο»).

Ο ήρωας του Τιτιένι είναι γιατρός, πατέρας και σύζυγος, το ιδανικό πρότυπο του σωστού οικογενειάρχη, όπως εύστοχα πλασάρεται από την πρώτη σκηνή της ταινίας, μόνο για να αρχίσει λίγο μετά η σταδιακή «αποκαθήλωσή» του, θυσία για το καλό της μοναχοκόρης. Ο σεβάσμιος Δρ. Ρομέο Αλντέα αρνείται μεν το «φακελάκι» του ασθενoύς, ως ο αμέμπτου ηθικής επαγγελματίας που είναι, βουτάει δε βαθιά στη γραφειοκρατία τού ρουμάνικου δημοσίου, ζητώντας χάρες από αστυνομικούς, δημόσιους υπαλλήλους, ακόμη και μικροεγκληματίες, προκειμένου να διασφαλίσει την επιτυχημένη έκβαση των μαθητικών εξετάσεων της δεκαοκτάχρονης κόρης του, Ελίζα. Υπάρχει άραγε ηθική δύο μέτρων και δύο σταθμών; Μήπως, τελικά, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα;

Ο Μουντζίου δεν παίρνει ξεκάθαρη στάση απέναντι στα τεκταινόμενα, ούτε και επιδιώκει να δικαιολογήσει με κάποιον τρόπο τις πράξεις των ηρώων του. Οι συνέπειες της ελεύθερης βούλησης των ατόμων ούτε ψέγονται, ούτε όμως και επαινούνται, αποτελούν απλά απόρροια των προσωπικών επιλογών των χαρακτήρων και τίποτα περισσότερο. Για τον λόγο αυτό η κάμερά του παραμένει στατική και αποστασιοποιημένη, με τα πρόσωπα να φιλμάρονται σε προφίλ, κρατώντας με τη σειρά τους απόσταση από τον θεατή, που δύσκολα θα ταυτιστεί μαζί τους. Μπορεί αυτή η ταύτιση (που δεν είναι και πάντα το ζητούμενο) να μην επιτυγχάνεται εύκολα, όμως οι κοινωνικές συνθήκες του εν λόγω φιλμικού μικρόκοσμου του Μουντζίου σίγουρα θα φανούν στο ελληνικό κοινό εξαιρετικά οικείες.

Η σύγκρουση της ατομικής ηθικής του Δρος Ρομέο με τη διαφθορά και το πελατειακό σύστημα της Ρουμανίας (εμείς δεν ξέρουμε απ’ αυτά…) είναι αναπόφευκτη, όσο αναπόφευκτη είναι και η συνειδητοποίηση, αργά ή γρήγορα, πως η έννοια της ηθικής δεν «φοριέται» κατά βούληση. Κανείς δεν μπορεί να χρυσώσει το χάπι της λανθάνουσας παραβατικότητας του πατέρα, λόγω πρότερου έντιμου βίου, ακόμη κι όταν πρόκειται για το – καταπώς το βλέπει ο ίδιος – συμφέρον της κόρης του. Δεν υπάρχει λίγο ή περισσότερο λάθος πίσω από τις πράξεις του. Υπάρχει απλά λάθος.

Θέτοντας επί τάπητος το θέμα της γονεϊκής υποχρέωσης απέναντι στα παιδιά και δη σε μια εποχή όπου οι ευκαιρίες δεν υπάρχουν για όλους, ο Μουντζίου κατασκευάζει ένα βραδυφλεγές οικογενειακό δράμα, χωρίς ευδιάκριτη ανάφλεξη και με μια διάρκεια που ίσως εξαντλήσει μερίδα του κοινού, αν και η καθημερινότητα της πρόζας, καθώς και τα μελετημένα καδραρίσματα (η στατική κινηματογράφηση απογειώνεται, χάρη στη χρήση πολλαπλών και αεικίνητων επιπέδων βάθους πεδίου) προσδίδουν στην ταινία μια ευπρόσδεκτη ένταση που απουσιάζει, σε μεγάλο βαθμό, από το σενάριο. Η ηθική δοκιμασία κατά τον Μουντζίου; Μια «Αποφοίτηση» δρόμος.