της Ιωάννας Παπαγεωργίου

Πολλά, πολλά χρόνια πριν «εφευρεθεί» και γίνει καραμέλα διεθνώς η έννοια της πολιτικής ορθότητας, η Χάνα δε χάιδεψε τα αυτιά κανενός, αρνήθηκε να πάρει θέση στο ένα ή στο άλλο άκρο, και είπε την αλήθεια, όπως και όπου τη βρήκε, κάπου ανάμεσα, χωρίς φόβο ή πάθος. Κυνηγημένη από τους Ναζί απέδρασε στη Νέα Υόρκη το 1941, όπου διέπρεψε ως καθηγήτρια και άφησε το στίγμα της σε μερικά από τα μεγαλύτερα Πανεπιστήμια του κόσμου τούτου (Μπέρκλεϊ, Πρίνστον, Γέιλ, Στάνφορντ). Το 1963, έγραψε το παραπάνω περιβόητο βιβλίο, με αφορμή τη δίκη τού – ενός από τα πρωτοπαλίκαρα των Ναζί – Άντολφ Άιχμαν, στην οποία παραβρέθηκε ως ανταποκρίτρια του New Yorker. Για να περιγράψει τον Άιχμαν επινόησε την κλασική πλέον φράση «η κοινοτοπία του κακού», υποστηρίζοντας πως δεν επρόκειτο για «τέρας», παρά μόνο για έναν απλό, συνηθισμένο άνθρωπο, που αποφάσισε να πάψει να σκέφτεται και να υπακούει τυφλά τις οδηγίες και τις επιταγές της κοινής γνώμης που είχε διαμορφώσει το καθεστώς μέσα στο οποίο ζούσε. Ταυτόχρονα, η Άρεντ δεν απέκρυψε πως ουκ ολίγοι Εβραίοι ηγέτες συνεργάστηκαν με τους Ναζί, όπως αποκαλύφθηκε στη δίκη (αλλά ελάχιστοι μετέδωσαν), γεγονός που κατά τη γνώμη της οδήγησε σε περισσότερους θανάτους.

Στα μάτια των νεαρών, ιδεαλιστών και ελεύθερων ακόμα από τις επιταγές του ενήλικου κομφορμισμού, μαθητών της, η Άρεντ αποθεώθηκε. Για το Ισραήλ, όμως, καθώς και τους περισσότερους, διανοούμενους και μη, φίλους της έγινε κόκκινο πανί. Στους δύσκολους καιρούς των άκρων και των αλληλοκατηγοριών που ζούμε οι ιδέες της προκύπτουν πιο επίκαιρες και αναγκαίες από ποτέ. Και μόνο αυτές αξίζει να εξερευνήσεις περαιτέρω, να αναζητήσεις, να μάθεις, να διαβάσεις. Με αφορμή μόνο αυτή την ταινία. Εκτός και πέρα από αυτή. Γιατί πλην της αποστομωτικής μεταμόρφωσης της Ζούκοβα στον επώνυμο ρόλο, των δύο θαυμάσιων διαλέξεών της ως Άρεντ ενώπιων των μαθητών της και την – για μια ακόμη φορά – εύστοχα αγνώριστη ΜακΤιρ (υποψήφια για Όσκαρ δεύτερου ρόλου στο «Albert Nobbs») ως μεγαλύτερης συμμάχου της, αυτό το κινηματογραφικό πλάσμα δε φέρει ίχνη ζωής.

Το σινεμά βλέπεις δεν είναι η τέχνη του λόγου, ούτε του ηθοποιού. Είναι η τέχνη των εύστοχα συνταιριασμένων (στο μοντάζ) εικόνων. Που εδώ μοιάζουν να λειτουργούν μόνο ως εργαλεία καταγραφής και όχι ως μέσο έκφρασης: σα να παρακολουθείς ένα εικονογραφημένο φιλοσοφικό δοκίμιο ή μια μαγνητοσκοπημένη θεατρική παράσταση. Επειδή, όμως, ούτε αναγνώστης είσαι, ούτε θεατής κάτω από τη σκηνή, με τους ηθοποιούς, χειροπιαστούς μπροστά σου, το όλο εγχείρημα στερείται όχι μόνο αμεσότητας, αλλά και οποιασδήποτε συγκίνησης. Παγερή και αποστειρωμένη συρραφή συζητήσεων, επί συζητήσεων, περί κακού και καλού, προσωπικής και συλλογικής ευθύνης, φιλίας και πατριωτισμού, συζυγικής ευτυχίας και πάθους, λογικής και ευαισθησίας, μπορεί εύκολα να κατηγορηθεί και να παρεξηγηθεί, όπως η ίδια η Άρεντ τότε, ως μια αλαζονικά, ελιτίστικα διανοούμενη και χωρίς ίχνος ανθρώπινου συναισθήματος έκθεση ιδεών.