του Άγγελου Μαύρου

Είναι το ταλέντο του, η επί μακρόν εργασία του για το πρόγραμμα «Μικροφίλμ» της ΕΡΤ, η επί δύο δεκαετίες εξάσκησή του με τη μικρή φόρμα, πρώτα στη μυθοπλασία και μετά στην τεκμηρίωση, ή και τα τρία; Όπως και να’ χει, καθόλου συχνό το φαινόμενο για ένα δημιουργό της ημεδαπής αλλά ο Βασίλης Λουλές τα κατάφερε στην πρώτη του μεγάλου μήκους να έχει την ικανότητα να βρίσκει το… σπόρο του τότε στον γέρικο, γνωστικό κορμό τού τώρα – και να φωτίζει και τα δύο. Και μέσω αυτών, τις ημεδαπές αλλόθρησκες ουλές μιας φρικτής κοσμογονίας, τα συχνά καθηλωτικά παραλειπόμενα και από την παρηγορητική αγωγή ως το χθες – σήμερα Greek History X τους. Ψύχραιμα, εξομολογητικά, αποκαλυπτικά, τελικά συγκινητικά, σ’ ένα καλοαναθρεμμένο ντοκιμαντέρ μαρτυριών και υπόβαθρου έρευνας, που αφουγκράζεται και «προβάλλει» πάνω σου τις Οδύσσειες των κούτσικων τυχερών του γενοκτονικού έπους του ’40.

Απ’ την προπολεμική ζωή με τις φαμίλιες τους, το μάζωμα του στοχοποιημένου πληθυσμού με το κίτρινο άστρο στα τρένα ή τα πλοία του θανάτου και – κυρίως, συναρπαστικά – τη δική τους απόδραση (μόνο 70 από τις 55.000 Εβραίων της συμπρωτεύουσας τη σκαπούλαραν, συγκλονιστική πληροφορία) ως το «υιοθετημένο» νέο τους αύριο με δάνειους κηδεμόνες στην ανέμελη ρουτίνα του ανήλικου ή στο «κρύβε λόγια» του κινδύνου («Συνολικά αλλάξαμε 17 σπίτια», λέει μία από τις εδώ φυγάδες), την επόμενη μέρα στην απελευθερωμένη Ψωροκώσταινα και το καταστάλαγμα των εμπειριών τους στη θύμηση και στα συναισθήματα.

Το «Shoah» του Λανζμάν δεν είναι, μια τιβίλα ελλοχεύει (δε «χτυπάει» ποτέ, πάντως) α λα Γκεστάπο και το απόσπασμα των 5 δε σε εγκλείει αμέσως στο ανθρώπινο γκέτο του, αλλά ωραία συναγωγή και διακτινισμός τού αντιμελό τόνων κουιντέτου συνεντεύξεων με εκποίκιλση ταμπεραμέντων και CV, το στρατόπεδο συγκέντρωσης οπτικού υλικού (επανεπίσκεψη χώρων μνήμης, home movies, επίκαιρα εποχής – κάποια παράνομα – και το σημειωματάριο μιας απ’ τις παιδούλες) και η καθαρή περιτομή του μοντάζ οδηγούν γρήγορα στο αβίαστο «άνοιγμα» και ξάπλωμα στο ντιβάνι της διαμορφωμένης (πώς ακριβώς, σε τύψεις, σε «ορφάνια», σε φυλάττοντες Θερμοπύλες μιας φονευμένης θρησκειοκοινότητας, σε joie de vivre, σε σοφία, πρέπει να το εγκολπωθεί καθείς ως θεατής) ψυχοσύνθεσης των «ηρώων» μας – και στα 2 coups de coeur του φιλμ.

Σε πλάνα τραβηγμένα από το κινητό τηλέφωνο ενός τους σε μια πρόσφατη επίσκεψη στο Άουσβιτς, όπου ανακαλύπτει τα ονόματα δύο δικών του στη λίστα των αποπειραθέντων εξέγερση στα κρεματόρια. Και στη γλαφυρή εξιστόρηση των ρίσκων – σχεδίων που τέθηκαν σ’ εφαρμογή για καθένα απ’ τα βλαστάρια από οικείους και Ορθόδοξους σωτήρες (με το contrast του καρφώματος στα Ες Ες της ξαδέλφης μίας εκ των 5 survivor – φωνών από μια εν Χριστώ γειτόνισσα με τη φράση «Πάρτε κι αυτό το μπασταρδάκι. Κι αυτό Εβραιάκι είναι…», να «σκάει» εδώ με κρότο). «Έχω απαλλαγεί πια από το μίσος. Μισώ μόνο αυτούς που πάνε να μιμηθούν εκείνους», λέει θαρρετά η άμποτε 548 μέρες «βουβά» εσώκλειστη σ’ ένα διαμέρισμα κορασίς diarist της κυνηγημένης απ’ το φασισμό αλλά όχι διωγμένης αυτής γενιάς και φάρας. Η Ελλάδα που δεν ξεχνάει τον, ικανό για το καλύτερο και το χειρότερο, εαυτό της ξεφυλλίζει εδώ τα δέοντα Ημερολόγια αντιΑμνησίας. Σε αφορούν πολλαπλά κι αντηχούν δυνατά. Σε «παίρνει» να ακούσεις;