του Νίκου Παλάτου

Το 2016, η Καουτέρ Μπεν Χανιά είχε αρχίσει να γυρίζει ένα ντοκιμαντέρ σχετικά με τις δύο μικρές κόρες της Όλφα Χαμρουνί, όταν στις πολλές τηλεοπτικές εμφανίσεις της αγωνιούσας μάνας (μέσω των οποίων εκείνο το διάστημα έκανε έκκληση για βοήθεια, κατηγορώντας παράλληλα την αδράνεια της Κυβέρνησης της χώρας της) είδε έναν άτυπο «ρόλο». Η παρατήρηση αυτή της έδωσε την ιδέα για τις «Τέσσερις Κόρες», προσδίδοντας στη μορφή του τυπικού φιλμ τεκμηρίωσης έναν άκρως υβριδικό (πλέον) χαρακτήρα. Η Μπεν Χανιά έχει προσλάβει δύο ηθοποιούς να υποδυθούν τις δύο εξαφανισμένες κόρες, μια «αναπληρωματική» μάνα για τις απαιτητικές σκηνές που η αληθινή Όλφα δεν θα μπορούσε να φέρει εις πέρας εξαιτίας του συναισθηματικού βάρους που κουβαλά, και τις δύο μικρές κόρες που φυσικά παίζουν τους εαυτούς τους. Για να καταλάβετε κάπως καλύτερα το concept, φανταστείτε τις «Άλπεις» (2011) να αφορούν πραγματικά πρόσωπα, τα οποία όχι μόνο εμφανίζονται στο φιλμ και αφηγούνται τα γεγονότα όπως τα έζησαν, αλλά παράλληλα συμμετέχουν και στην ανασύνθεση τους! Δεν ακούγεται και τόσο κακό ως ιδέα, όμως, η meta-αφήγηση του εγχειρήματος φλερτάρει με το θεατρικό και το… ανυπόφορο, αποκτώντας κάποιο ενδιαφέρον όταν είναι πια πολύ αργά.

Η Όλφα και οι κόρες της αφηγούνται την πορεία της ζωής τους πριν την εξαφάνιση των δύο μεγαλύτερων αδελφών, ξεκινώντας από τα παιδικά χρόνια της μητέρας, τον γάμο της, τη γέννηση των κοριτσιών της, το διαζύγιό της, τη ζωή που προσπάθησε να δημιουργήσει για τον εαυτό της και τα παιδιά της μετά τον χωρισμό, αλλά και την ελπίδα για κάτι καλύτερο, που γεννήθηκε στη χώρα όταν ξέσπασε η λαϊκή εξέγερση η οποία προκάλεσε την πτώση του αυταρχικού Προέδρου Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι. Τόσο οι δικές της διηγήσεις, όσο και των δύο κοριτσιών της, είναι γεμάτες αντιφάσεις και ασάφειες, με την Μπεν Χανιά να προσπαθεί να τις «ζωντανέψει» με τον τρόπο που θεωρεί ορθό: μέσω της αναδόμησής τους, λες κι αποτελούν μέρος μιας κινηματογραφικής ταινίας.

Ο υβριδικός αυτός τρόπος αφήγησης που επιλέγεται μοιάζει με ψυχοθεραπευτικό session βασανισμένων από τη ζωή ανθρώπων, όμως, ουδέποτε εισπράττεται ως κάτι που αφορά πραγματικά, παρά το φλέγον ζήτημα του ισλαμικού εξτρεμισμού που κρύβεται από κάτω. Η προσπάθεια αιτιολόγησης του προσηλυτισμού των Γκοφράν και Ραχμά από μουσουλμανικές εξτρεμιστικές ομάδες αποδίδεται στην μητρική αυστηρότητα, στους προσωπικούς περιορισμούς, στην πατριαρχία και στη φτώχεια, δίχως προσπάθεια ουσιαστικής ένταξής τους στο ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο, όπως αυτό μεταβλήθηκε εξαιτίας των δραματικών εξελίξεων που η αποκαλούμενη «Αραβική Άνοιξη» επέφερε στον μουσουλμανικό κόσμο των χωρών της Βόρειας Αφρικής.

Με την Καουτέρ Μπεν Χανιά να εμφανίζεται και η ίδια μπροστά από τον φακό όταν το κρίνει απαραίτητο, είτε ως «δημοσιογράφος» που παίρνει συνέντευξη από τους καλεσμένους της, είτε ως σκηνοθέτις της ταινίας εντός του ντοκιμαντέρ, οι «Τέσσερις Κόρες» πολύ γρήγορα φαίνεται πως αποτελούν ένα project ενδοσκοπικής κάθαρσης, που αν έχει κάτι να πει είναι… μονάχα σ’ εκείνους οι οποίοι συμμετέχουν. Διόλου τυχαία, το κομμάτι που θυμίζει αυθεντικό ντοκιμαντέρ με πλάνα αρχείου, πληροφορίες από ειδήσεις της εποχής για την τύχη των εξαφανισμένων κοριτσιών και αποσπάσματα από τηλεοπτικές εκπομπές, είναι το μοναδικό μέρος της ταινίας που δύναται να επικοινωνήσει αληθινά με τον θεατή. Ο οποίος θα πρέπει ήδη να έχει υποστεί τις art-house… «Οικογενειακές Ιστορίες» που έχουν προηγηθεί και (πέραν των σκόρπιων ηθογραφικών παρατηρήσεών τους) είναι παντελώς ανώφελες.