της Βαρβάρας Κοντονή

Αγγλόφωνο σκηνοθετικό ντεμπούτο για τον Χιλιανό δημιουργό Σεμπαστιάν Λέλιο, που μετά την οσκαρική του νίκη στην κατηγορία καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας με το περσινό «Μια Φανταστική Γυναίκα» αυτή τη φορά μοιάζει έτοιμος να ρίξει στην κούρσα τον βραβείων τις Ρέιτσελ Βάις και Ρέιτσελ ΜακΆνταμς, με δύο χαμηλών τόνων ερμηνείες διαμάντια, αλλά και τον Αλεσάντρο Νιβόλα σε μια από τις καλύτερες ανδρικές εμφανίσεις της χρονιάς. Βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα της συγγραφέως και σχεδιάστριας βιντεοπαιχνιδιών Ναόμι Όλντερμαν, η «Ανυπακοή» είναι μια ιστορία που θεματολογικά ταιριάζει γάντι στη γυναικεία φιλμογραφία του Λέλιο, ο οποίος έχει αποδείξει πως ξέρει να (δια)χειρίζεται υποδειγματικά τη θηλυκή ψυχοσύνθεση σε οποιαδήποτε φάση και συνθήκη της, είτε πρόκειται για την ηλικιωμένη ηρωίδα του «Gloria», είτε για την trans πρωταγωνίστρια του «Μια Φανταστική Γυναίκα», είτε για το εδώ σκανδαλώδες και πιθανά κολάσιμο – τουλάχιστον για την τοπική κοινωνία – ειδύλλιο ανάμεσα σε δύο Εβραίες.

Έχοντας εγκαταλείψει εδώ και χρόνια τον τόπο όπου μεγάλωσε, η Ρόνι (Βάις) ακολουθεί πια μια μποέμικη ζωή στη Νέα Υόρκη όπου εργάζεται ως φωτογράφος, όταν ένα απροσδόκητο τηλεφώνημα που θα την πληροφορήσει για τον θάνατο του πατέρα της την αναγκάζει να επιστρέψει πίσω στο Λονδίνο. Η επανεμφάνισή της θα γεμίσει αμηχανία το θρησκευόμενο περιβάλλον του ραβίνου πατέρα της, που δεν επικροτεί το lifestyle της, καθότι συνοπτικά αυτό σημαίνει πως η Ρόνι (Ρονίτ στα εβραϊκά) έχει αποποιηθεί προ πολλού την εβραϊκή της ταυτότητα. Παρά τις όποιες προσπάθειές της να εναρμονιστεί με την παρούσα (και βαριά) κατάσταση, οι άμυνες της Ρόνι πρόκειται να καμφθούν όταν συναντήσει και πάλι την Έστι (ΜακΆνταμς), παιδική της φίλη που έχει κρυφή προτίμηση στις γυναίκες. Παντρεμένη πια με τον τρίτο της παρέας Ντοβίντ (Νιβόλα), τον αξιοσέβαστο προαλειφόμενο ως διάδοχο του αποθανόντα ραβίνου, η Έστι θα αισθανθεί και από την πλευρά της τον πόθο να σιγοκαίει, με τις δυο τους να ερωτεύονται τελικά κόντρα στα πρότυπα της θρησκευτικής πίστης και των κοινωνικών στεγανών.

Ο αυστηρά οριοθετημένος τοπικισμός κρατά κεντρικό ρόλο στο φιλμ του Λέλιο. Μέσα στην εβραϊκή κοινότητα τα άτομα ζουν και αλληλοεπιδρούν κάτω από ένα συγκεκαλυμένο είδος κοινωνικού και θρησκευτικού ελέγχου που προέρχεται από τους ίδιους τους πολίτες, οικογένειες καθωσπρέπει, γυναίκες που δεν κυκλοφορούν ποτέ δημόσια χωρίς τις περούκες τους προκειμένου να κρύβουν τα δικά τους μαλλιά και συζύγους ολημερίς «χωμένους» μέσα στα γραπτά της Torah. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι ετοιμασίες γύρω από την επικήδεια τελετή ενός εκ των υψίστων εκφραστών της απόλυτης προσήλωσης στην πίστη θα αποτελέσουν πρόσφορο έδαφος για την ύστατη «ανυπακοή» εκείνων που επιθυμούν να σπάσουν τα δεσμά της συντηρητικής πλειοψηφίας, όχι για να τα καταλύσουν αλλά, ίσα-ίσα, για να βιώσουν ουσιαστικότερα τις ίδιες τις εβραϊκές διδαχές περί ελευθερίας και ατομικής βούλησης. Για τον λόγο αυτό έχει σημασία όταν η Ρόνι και η Έστι αποφασίζουν να επισκεφθούν το κέντρο του Λονδίνου για πρώτη φορά μαζί, κρατώντας τα χέρια χωρίς τον φόβο του τι θα πει ο κόσμος, διότι για πρώτη φορά το θέμα της πίστης (ιδιαίτερα για την Έστι) μετατρέπεται από υπόθεση καταναγκαστικά συλλογική σε υπόθεση καθαρά προσωπική.

Η ταινία ξεκινά με τον αποθανόντα ραβίνο στον τελευταίο λόγο της ζωής του μέσα στη Συναγωγή, όπου διόλου τυχαία μιλά για τη διάκριση αγγέλων, θηρίων και ανθρώπων, μια εννοιολογική προοικονομία πάνω στην οποία θα βασιστεί σχεδόν εξολοκλήρου το σενάριο των Λέλιο και Ρεμπέκα Λένκιεβιτς και θα λειτουργήσει ως αφετηρία για τις διαφορετικές γραμμές δράσης των τριών βασικών ηρώων. Η τριπλή οντολογική προσέγγιση ίσως παραπλανήσει (ποιος είναι ο άγγελος, ποιος το θηρίο και ποιος ο άνθρωπος;), ο Λέλιο όμως δεν επιθυμεί να αποδώσει στους χαρακτήρες του καμία άλλη μεταφορική υπόσταση πέρα από την κυριολεκτικά ανθρώπινη, αυτή των ενστίκτων, των λαθών και της ανάγκης για προσωπική ελευθερία. Ναι, υπάρχει μια πολύ σέξι σκηνή ανάμεσα στις δύο πρωταγωνίστριες και, ναι, τυγχάνει (ή και όχι) να μιλάμε για δύο πολύ όμορφες γυναίκες ηθοποιούς, το ζητούμενο όμως δεν είναι η πρόκληση για την πρόκληση (αυτό δεν φαίνεται να αφορά ούτε τη συγγραφέα του βιβλίου, ούτε τον σκηνοθέτη), αλλά η έμπρακτη και επιβεβλημένη «ανυπακοή» απέναντι σε κάθε παρωχημένη αντίληψη περί ορθού και μη. Εκτός από τις εξαιρετικές ερμηνείες των Ρέιτσελ Βάις και Ρέιτσελ ΜακΆνταμς, πάντως, μια ξεχωριστή αναφορά αξίζει και στον Αλεσάντρο Νιβόλα στην ίσως καλύτερη στιγμή της καριέρας του, σε μια ερμηνεία που κορυφώνεται δραματικά με τη δική του έμπρακτη ανυπακοή, μια ανυπακοή απόλυτης και διαυγούς εσωτερικής κάθαρσης.