του Νίκου Παλάτου

Μοιάζει ίσως καθαρά αντικειμενική υπόθεση η δημιουργία ενός πορτρέτου. Δεν είναι, όμως, απαραίτητα έτσι. Η πιστή απεικόνιση του αντικειμένου του από έναν ζωγράφο οφείλει συχνά να συνδυαστεί με την προσωπική ματιά του, καθώς ο καλλιτέχνης αναζητά την απόλυτα προσωπική έκφραση μέσω της τέχνης του. Πόσο μπορεί η δημιουργικότητά του να επηρεαστεί όταν αυτός αρχίζει να αναπτύσσει αισθήματα για το πρόσωπο που έχει αναλάβει να απεικονίσει πιστά; Η ματιά τού δημιουργού είναι ένα πράγμα και ο έρωτας κάτι άλλο, φαίνεται να θέλει να δηλώσει η Γαλλίδα auteur Σελίν Σιαμά στην τέταρτη ταινία της καριέρας της, η οποία της χάρισε το βραβείο σεναρίου στις φετινές Κάννες. Όταν, δε, ο έρωτας αυτός είναι λεσβιακός και λαμβάνει χώρα στα τέλη του 18^ου αιώνα, δείχνει να είναι εξαρχής καταδικασμένος. Η τέχνη, όμως, έχει τη δύναμη να αντιστέκεται και να βρίσκει τρόπους να θυμίζει την ευτυχία του ν’ αγαπάς αληθινά.

Γαλλίδα κοντέσα προσλαμβάνει ζωγράφο ώστε να φιλοτεχνήσει το πορτρέτο της κόρης της, με απώτερο σκοπό τον πίνακα (και το… περιεχόμενό του) να δει (και να εγκρίνει) Μιλανέζος επίδοξος γαμπρός. Η Μαριάν φτάνει με όλα τα σύνεργα της ζωγραφικής στην απομακρυσμένη έπαυλη, έτοιμη να πιάσει δουλειά. Πληροφορείται, όμως, από την εργοδότριά της πως το πράγμα δεν θα είναι τόσο απλό. Η Ελοΐζ αρνείται να ποζάρει στον οποιονδήποτε, καθώς δεν συμφωνεί με έναν γάμο δια συνοικεσίου. Ως εκ τούτου, η κοντέσα συστήνει τη Μαριάν στην κόρη της ως συνοδό για τις βόλτες της στην παραλία, συμβουλεύοντάς τη να την παρατηρεί προσεκτικά καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και να φτιάχνει το πορτρέτο της τα βράδια, στα κρυφά. Η ζωγράφος διαβεβαιώνει πως μπορεί να φέρει εις πέρας μια τέτοια αδόκιμη αποστολή και οι μεγάλοι περίπατοι (με τη διττή σημασία) αρχίζουν.

Σε αυτό το κλίμα κινείται μέχρι το μέσον του το φιλμ της Σιαμά, εκεί όπου αφήνει υποσχέσεις για κάτι σχεδόν εξαιρετικό. Οι επίμονες ματιές της Μαριάν προς την Ελοΐζ, ώστε να αποτυπώσει όσο πιστότερα στη μνήμη της μπορεί τα χαρακτηριστικά και τις εκφράσεις του προσώπου της, σταδιακά αποκτούν έναν ηδονοβλεπτικό χαρακτήρα. Την ίδια ώρα, η προσπάθειά της να κρύψει την ταυτότητά της, όταν πια οι δυο τους γυρίζουν κάθε απόγευμα πίσω στην έρημη οικία (έξοχα σκηνοθετημένη η σκηνή όπου προσπαθεί να μην φανερώσει τα λερωμένα από τις μπογιές χέρια της), δημιουργεί μια υπόγεια «αγωνία» για το τι μέλλει γενέσθαι όταν η αλήθεια βγει στο φως. Η μυστική διαδικασία δημιουργίας του πορτρέτου φαίνεται να λειτουργεί για τη Μαριάν σαν ένας τρόπος για να κατανοήσει καλύτερα τη λύπη τής Ελοΐζ, προσπαθώντας πρώτα να ξεκλειδώσει κι έπειτα να αποτυπώσει τη δυστυχία τής γοητείας της. Με αργούς ρυθμούς και με εξαιρετική κινηματογράφηση του εσωτερικού της έπαυλης, αλλά και της γκρίζας χειμωνιάτικης παραλίας (η ταινία διαδραματίζεται αποκλειστικά στους δύο αυτούς χώρους), η Σιαμά κάνει το φιλμ της να μοιάζει με καζάνι που σιγοβράζει από κρυφό πάθος, βάζοντας τον θεατή να περιμένει τη σχετική έκρηξη. Αυτή, όμως, δεν έρχεται ποτέ.

Από την αποκάλυψη του αληθινού λόγου της επίσκεψης της Μαριάν, την ομολογία του έρωτά της, την ανταπόκριση της Ελοΐζ κι έπειτα, η Σιαμά δείχνει να μην ξέρει πώς ακριβώς να χειριστεί το θέμα της. Έχοντας σοφά προβλέψει ν’ αφήσει τις δύο κοπέλες μόνες τους σε ένα άδειο σπίτι, μιας και η εποχή κάθε άλλο παρά επιδοκιμαστική ήταν για τις ομοφυλοφιλικές περιπτύξεις (η παρουσία της νεαρής οικιακής βοηθού δεν τις ενοχλεί σε τίποτα), η Σιαμά δημιουργεί μεν ορθά ελεύθερο πεδίο για να αναπτυχθούν όλες οι πτυχές μιας παθιασμένης αγάπης, επιλέγει όμως να παρουσιάσει μια αποστειρωμένη έκφρασή της, σε τέτοιον βαθμό μάλιστα που εμένα τουλάχιστον ουδέποτε έπεισε πως αυτές οι δύο σφόδρα ερωτεύθηκαν η μία την άλλη. Ολόκληρο το δεύτερο μέρος της ταινίας κινείται σε μια όχι ακριβώς απογοητευτική, αλλά άτονη ευθεία γραμμή, από την οποία απουσιάζει (εύλογα) η γοητεία της «σκανδαλιάς» του πρώτου μισού, χωρίς δυστυχώς αυτή να έχει αντικατασταθεί από τη γοητεία του παράνομου κεραυνοβόλου έρωτα. Η μοναδική, δε, υποπλοκή που υπάρχει (και αφορά την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη της τρίτης της παρέας, Σοφί) περισσότερο μοιάζει με αυθαίρετη αναγωγή σημερινών διλημμάτων σε μία άλλη μακρινή εποχή και συμβολισμών περί ζωής και θανάτου του γυναικείου κύκλου, παρά ως κάτι με ουσιαστικό λόγο ύπαρξης.

Το χειρότερο, όμως, και ο λόγος για τον οποίο με πέταξε έξω η ταινία, ήταν το ατυχές διπλό φινάλε της. Το «πρώτο» είναι πανέξυπνο και συγκινητικό, σε μία α λα «Το Μυστικό του Brokeback Mountain» (2005) έκφανση της παντοτινής αγάπης, που έρχεται να υπογραμμίσει αυτό που στην πρώτη παράγραφο αναφέρουμε. Η τέχνη ξέρει να βρίσκει τον δρόμο να εκφράσει και να εκφραστεί. Το «δεύτερο» υπάρχει θαρρώ μόνο και μόνο για ν’ ακουστούν τα υπέροχα βιολιά της μουσικής του Βιβάλντι, ίσως επειδή γυρίζουμε δράμα εποχής και πρέπει κάτι τέτοιο να παίξει, με το απλανές τού βλέμματος να ακυρώνει ή (στην καλύτερη) ν’ αφήνει μια σαφή αμφιβολία για τα όσα προηγήθηκαν. Και είναι πολύ άδικο αυτό, γιατί τα βλέμματα της Μαριάν και της Ελοΐζ, από την πρώτη τους κιόλας βόλτα στα απόκρημνα βράχια της Βρετάνης, με σαφήνεια καθρέφτιζαν τις σκέψεις τους.