της Βαρβάρας Κοντονή

Φεστιβαλικά πολυταξιδεμένο και με νίκες στις Κάννες, το «Paulina» του Σαντιάγκο Μίτρε αποτελεί κάτι σαν άτυπο remake ενός παλαιότερου φιλμ του 1960, του «La Patota» (σκηνοθετημένο από τον Ντάνιέλ Τινάιρε), με την υπόθεση να παραμένει στο σύνολό της η ίδια, αν και το χρονικό χάσμα μεταξύ των δύο παραγωγών προϋποθέτει μια κάποια διαφορετική προσέγγιση στην απεικόνιση στιγμών και σκηνών.

Ακολουθώντας την αφηγηματική ραχοκοκαλιά του πρωτότυπου σεναρίου των Ντανιέλ Τινάιρε και Εντουάρντο Μπόρας, ο Μίτρε μεταθέτει τη σοκαριστική εμπειρία της ηρωίδα στο σήμερα, χωρίς ουσιαστικά να ανανεώνει την ιστορία βιασμού, αρκούμενος από κοινού με τον συν-σεναριογράφο του, Μαριάνο Γινάς, στη δυναμική της Ντολόρες Φόνσι, η οποία καλείται να φέρει εις πέρας το «βαρύ φορτίο» μιας τέτοιας κατάστασης – και σε αυτό η Αργεντίνα ηθοποιός τα καταφέρνει περίφημα.

Η Παολίνα είναι μια νεαρή δικηγόρος που παρά τις αντιδράσεις του δικαστή πατέρα της (Μαρτίνες) θα αποφασίσει να εγκαταλείψει τη λαμπρή καριέρα που την περιμένει στο Μπουένος Άιρες, προκειμένου να διδάξει κοινωνικές επιστήμες στα παιδιά μιας μικρής, φτωχικής πόλης. Δυο μόλις εβδομάδες μετά την άφιξή της θα πέσει θύμα βιασμού από ομάδα ντόπιων. Κόντρα στις προσπάθειες του συγκλονισμένου πατέρα της και του συντρόφου της που απαιτούν δικαιοσύνη (ή μήπως εκδίκηση;) καθώς και την απομάκρυνση της Παολίνα από την περιοχή, η ίδια θα αποφασίσει να παραμείνει στο σχολείο συνεχίζοντας να διδάσκει τα παιδιά, επιχειρώντας παράλληλα να κατανοήσει τους λόγους που οδήγησαν τους δράστες στην αποτρόπαια πράξη τους. Όταν αντιληφθεί πως στην επίθεση πιθανότατα εμπλέκονται και κάποιοι από τους μαθητές της, η Παολίνα θα βρεθεί στη μέση μιας ιδεαλιστικής «εσωτερικής διαμάχης» η οποία δείχνει προς μια και μόνο κατάληξη, προφανώς όχι και τόσο ευτυχή.

Υπάρχει μια εξαιρετικά σημαντική ιδέα που υποκινεί το σενάριο των Μίτρε και Γινάς, η άποψη πως ένα άτομο το οποίο βιώνει κάποια στιγμή στη ζωή του έναν βιασμό δεν πρέπει να αποτελεί εξ ορισμού θύμα, με τη λογική που ένα τέτοιο τραυματικό συμβάν θυματοποιεί έτσι κι αλλιώς το εν λόγω άτομο στον οικογενειακό και κοινωνικό του περίγυρο. Ακριβώς γύρω από αυτή την ιδέα περιστρέφεται και εξελίσσεται ο χαρακτήρας της Παολίνα, μιας γυναίκας που απαρνείται τον στιγματισμό της ως «θύμα βιασμού», συνεχίζοντας τη ζωή της και, κυρίως, αναζητώντας τα κίνητρα των δραστών πίσω από την ξαφνική επίθεση που δέχεται ένα βράδυ καθώς επιστρέφει στο σπίτι της. Η συνέχεια δεν μπορεί να είναι εύκολη, ούτε χωρίς θυσίες, αφού η Παολίνα θα κληθεί να αντιμετωπίσει τους νεοαποκτηθέντες «δαίμονές» της, την ίδια στιγμή που οι δικοί της άνθρωποι αδυνατούν να κατανοήσουν τη στάση της. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε πως όλη η ταινία βασίζεται στην επιχειρηματολογία της ηρωίδας για την «περίεργη» συμπεριφορά της, μια συμπεριφορά που επουδενί δικαιολογεί τον βιασμό, αναζητά όμως τη ρεαλιστική αφετηρία που ίσως κρύβεται πίσω από αυτόν, όχι το «γιατί σ’ εμένα;», αλλά το «γιατί;» γενικά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τρόπος με τον οποίο η ταινία «ντύνεται» την κοινωνικοπολιτική της υπόσταση, διαχωρίζοντας εξαρχής τους φτωχούς κατοίκους της πόλης στην οποία μεταβαίνει η Παολίνα, κάπως σαν να θέλει να δικαιολογήσει τις μετέπειτα αντιδράσεις της ιδεαλίστριας ηρωίδας. Ο δεδομένος οίκτος της πρωτευουσιάνας για τους μη προνομιούχους υπάρχει πάντα σαν διακριτική υπενθύμιση στο παρασκήνιο, φέρνοντας έτσι την Παολίνα στο απόλυτο σημείο ψυχολογικής ρήξης με τον «δικό της» κόσμο, αλλά και με τον κόσμο «των άλλων». Η αποτελεσματικότητα στον τρόπο με τον οποίο αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο έμφυτο καθήκον της για την προστασία των «αδυνάμων» και την ανάγκη διαχείρισης αυτού που της συνέβη από ακριβώς αυτούς τους αδύναμους, τους οποίους παλεύει να (υπο)στηρίξει μέσω της γνώσης και της εκπαίδευσης, είναι αδιαμφισβήτητα το ατού της ταινίας, αλλά παράλληλα και η «αχίλλειος πτέρνα» της. Ανά περιπτώσεις είναι σίγουρο πως το κοινό θα διχαστεί ανάμεσα σε εκείνους που θα κατανοήσουν (κάπως) τη στάση της πρωταγωνίστριας και σε εκείνους που θα καταδικάσουν τις αποφάσεις της και όλα όσα έχουν προηγηθεί αυτών. Η αλήθεια είναι πως δίχως την εξαιρετική ερμηνεία της Φόνσι οι αδυναμίες τής αφήγησης (αδυναμίες που σχετίζονται πρωτίστως με τη δικαιολόγηση των ενεργειών της και την τρόπον τινά εμμονική τήρηση των πολύτιμων ιδανικών της) θα αποτελούσαν σίγουρα τροχοπέδη σε μια ταινία που έτσι κι αλλιώς θέτει μερικά καίρια, φλέγοντα ζητήματα προσωπικής ηθικής, τα οποία δεν επιδέχονται εύκολων απαντήσεων.