του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Είτε μιλάμε για το μετα-αποκαλυπτικό σκηνικό τού ντεμπούτου του και τις σκηνές καταδίωξης στη Νέα Υόρκη του μέλλοντος, είτε για τα ανθρωποκυνηγητά με rollers στον υπόγειο του Παρισιού και την πολιορκία αγγλικών φρουρίων από την ίδια τη Ζαν Ντ’ Αρκ, η φιλμογραφία τού Λικ Μπεσόν παραμένει συνώνυμη της δράσης, της ασταμάτητης κίνησης της κάμερας και του απενοχοποιημένου fun. Αν και ποτέ δεν εγκατέλειψε ουσιαστικά το είδος, ίσως απλά ενσωμάτωνε τις αρχές του και σε διαφορετικά genres, με τη «Lucy» ο ιδρυτής του «Cinema du Look» επιστρέφει στην καθαρόαιμη action περιπέτεια, ενορχηστρώνοντας μέσα στο φιλμ μερικές από τις πιο περίτεχνες σκηνές δράσης της καριέρας του.

Με αφορμή την κυκλοφορία της ταινίας, παρακολουθήσαμε ξανά ολόκληρη τη φιλμογραφία του Λικ Μπεσόν (εστιάζοντας μόνο στις σκηνοθετικές δουλειές του και όχι στα φιλμ στα οποία έκανε την παραγωγή ή έγραψε το σενάριο), κρατήσαμε σημειώσεις και σκονάκια, κάναμε τις συγκρίσεις και καταλήξαμε στις δέκα σκηνές δράσης που συνοψίζουν ιδανικά την καριέρα του. Μόνο, προσοχή: οι σκηνές που ακολουθούν δεν είναι κατάλληλες για καρδιακούς και άτομα που ανήκουν σε λοιπές ευπαθείς ομάδες. Εγώ προειδοποίησα.

«LE DERNIER COMBAT» (1983): Ο «ΑΓΡΙΟΣ» ΕΡΧΕΤΑΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟΝ «ΑΝΔΡΑ»

Σε έναν μετα-αποκαλυπτικό, σιωπηλό κόσμο, όπου η ανθρωπότητα είναι πλέον ελάχιστη σε αριθμούς και ο πολιτισμός αποτελεί πια μια μακρινή ανάμνηση, ένας «Άνδρας» θα οδηγηθεί σε ένα εγκαταλελειμμένο νοσοκομείο, θα συνάψει φιλίες με έναν ανώνυμο «Γιατρό» και θα ανακαλύψει τον πολύτιμο θησαυρό που εκείνος κρύβει σε ένα μυστικό δωμάτιο, και ο οποίος είναι ο λόγος που, επανειλημμένα, ένας «Άγριος» επιχειρεί να εισβάλει στο χώρο: μια από τις ελάχιστες γυναίκες που πλέον έχουν απομείνει στην Γη! Το ντεμπούτο του Λικ Μπεσόν είναι αρτιστίκ, ασπρόμαυρο και χωρίς διαλόγους, καταφέρνει, όμως, από την αρχή να υπογραμμίσει τη… φωνή ενός σκηνοθέτη, με pop ευαισθησίες και απαράμιλλη αίσθηση της χωροταξίας της δράσης. Όταν προς το τέλος της ταινίας, ο «Άγριος» καταφέρνει να εισβάλει στο νοσοκομείο, το οποίο αποτελεί τη σπηλιά του «θησαυρού», η καταδίωξη μέσα στους άδειους διαδρόμους και η απελπισμένη σώμα με σώμα μάχη που ακολουθεί αποτελούν ταυτόχρονα δραματουργική κορύφωση, κοινωνιολογική εξέταση και λεπτομερή περιγραφή χαρακτήρων, όσο οι slapstick πινελιές και η ειρωνικά εύθυμη μουσική υπόκρουση ουσιαστικά σχολιάζουν παρά απλώς εμπλουτίζουν τα δρώμενα. Στην πορεία της φιλμογραφίας του Μπεσόν, μπορεί οι αντίστοιχες σκηνές να έγιναν πιο περίπλοκες, όμως, σπάνια ήταν τόσο φιλόδοξες στις προθέσεις τους και ταυτόχρονα σαφείς στις επιδιώξεις τους.

«SUBWAY» (1985): ΚΑΤΑΔΙΩΞΗ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΥΠΟΓΕΙΟ

Όταν ο Μπεσόν σκηνοθετούσε το «Μια Νύχτα στον Υπόγειο», ήταν σα να γύριζε την πλάτη του στη γαλλική μπουρζουαζία της εποχής, κλείνοντας τα μάτια στη λάμψη τής Πόλης τού Φωτός και επιλέγοντας να περιορίσει την ταινία του στους λαβύρινθους του παριζιάνικου metro, όπου το punk, το goth και η Ιζαμπέλ Ατζανί δημιουργούσαν ένα εκκεντρικό αλλά άκρως ελκυστικό μείγμα. Πριν, όμως, κατευθύνει την αφήγησή του εκεί, ο Μπεσόν κράτησε στο φιλμ μια υπέργεια σκηνή αυτοκινητικής καταδίωξης, την εναρκτήρια, ως τελευταία υπενθύμιση του Παρισιού που θα άφηνε πίσω πέντε λεπτά μετά, την εμπότισε με χιούμορ και υστερικούς χαρακτήρες, ανέβασε απευθείας την ταχύτητα στις υψηλές τιμές στις οποίες θα ακολουθούσε και η υπόλοιπη διάρκεια του φιλμ, και έδωσε στον Κριστόφ Λαμπέρ και στο βαμμένο πλατινέ μαλλί του την καλύτερη δυνατή εισαγωγή σε μια ιστορία που ποτέ δεν πήρε τον εαυτό της υπερβολικά στα σοβαρά, όπως ακριβώς θα όφειλε. Σαν κερασάκι, στη μέση της ταινίας, ο Μπεσόν πρόσθεσε και μία δεύτερη, εναλλακτική σκηνή καταδίωξης, όπου τα rollers – σήμα κατατεθέν τού ληστή κάνουν δύσκολη τη ζωή των φυλάκων του metro. Όλα βγαλμένα από τη ζωή είναι.

«LA FEMME NIKITA» (1990): ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ ΤΗΣ ΝΙΚΙΤΑ

Φεμινιστικό μανιφέστο ή απόλυτη ανδρική φαντασίωση; Η πιο χαρακτηριστική (και ίσως καλύτερη) ταινία του Λικ Μπεσόν φλερτάρει και με τα δύο, βάζει τη Νικίτα να έρχεται αντιμέτωπη (δηλαδή να δέρνει) ένα μάτσο άνδρες, να ερωτεύεται έναν απλό άνθρωπο και να υποφέρει που δεν έχει μια κανονική προσωπική ζωή και να τυποποιείται στους κλισέ γυναικείους ρόλους που επιβάλλει η κοινωνία – για να ρίξει σε όλα στο φινάλε ένα φάσκελο και να φύγει προς άγνωστη κατεύθυνση, μοναδική υπεύθυνη για τη ζωή της. Ο δρόμος για την τελική χειραφέτηση, όμως, δεν είναι σύντομος και η σκληρή πραγματικότητα ξεκινά όταν ύστερα από τρία χρόνια εκπαίδευσης, ανήμερα των γενεθλίων της, επιβραβεύεται με ένα επίσημο δείπνο σε ένα ακριβό εστιατόριο, το οποίο, όπως δυστυχώς ανακαλύπτει, είναι απλά η… βιτρίνα για την πρώτη της αποστολή. Οι πυροβολισμοί που ακολουθούν και το κυνηγητό που τους συνοδεύει στους διαδρόμους του εστιατορίου είναι μόνο η αρχή για την πράκτορα Νικίτα, όμως, αυτό που ακόμα δεν έχουν καταλάβει οι ανώτεροί της είναι το τι πραγματικά έχουν ξεκλειδώσει στο μυαλό της. Ταυτόχρονα, αυτό που αρχίζει να συνειδητοποιεί το κοινό είναι ότι αυτός ο Γάλλος τυπάκος ονόματι Μπεσόν γνωρίζει πώς να στήνει καθηλωτικές σκηνές δράσης, εμποτίζοντάς τις με απρόσμενες οπτικές και υψηλή αισθητική. Και ακόμα είναι μόνο η αρχή…

«LÉON» (1994): ΤΟ ΕΚΡΗΚΤΙΚΟ ΦΙΝΑΛΕ

Τι να πρωτοξεχωρίσει κανείς στο «Léon»: την εισαγωγική σκηνή τού ομώνυμου χαρακτήρα του Ζαν Ρενό (ο οποίος, πλέον, σημειώνει το 5/5 στις ταινίες του Μπεσόν, καθώς είχε προηγηθεί και το – διαφορετικής πλεύσης – καταδυτικό δράμα «Απέραντο Γαλάζιο»), όταν πλησιάζει για να εκφοβίσει ένα μαφιόζο αφού πρώτα έχει «τακτοποιήσει» μόνος του όλους τους μπράβους του; Το εκτελεστικό όργιο του Γκάρι – Στάνσφιλντ – Όλντμαν που αποδεκατίζει την οικογένεια της Νάταλι – Ματίλντα – Πόρτμαν; Την επίθεση μιας ολόκληρης S.W.A.T. διμοιρίας στο Λεόν και τον ίδιο να αψηφά τους νόμους τής βαρύτητας; Ή – κι εδώ κερδίζεται η τελική μου ψήφος – μήπως το ίδιο το φινάλε που αποχαιρετά ταιριαστά την ιστορία με μία μεγαλοπρεπή έκρηξη και ένα συναισθηματικό κρεσέντο; Ο Μπεσόν, πλέον, έχει αποκτήσει όνομα και μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, εξελίσσει την τέχνη του και στήνει αβίαστα τις πιο καλοδουλεμένες σκηνές δράσης αλλά, το κυριότερο, δεν ξεχνά τους χαρακτήρες του και το ηθικό τους βάρος, ακόμα κι αν καταφεύγει σε απλουστεύσεις για να κάνει σαφές το μήνυμά του. Κι εξακολουθεί να βρίσκει πάντα θέση για λίγο χιούμορ, ακόμα κι αν το υπόλοιπο κάδρο κοκκινίζει από το αίμα.

«THE FIFTH ELEMENT» (1997): Η ΚΑΤΑΔΙΩΞΗ ΤΟΥ TAXI

Κατά μία έννοια, «Το Πέμπτο Στοιχείο» παίρνει όλα τα χαρακτηριστικά κομμάτια της φιλμογραφίας του Μπεσόν και τα εκτοξεύει στο… μέλλον! Ο Γκάρι Όλντμαν γίνεται ως Ζοργκ πολύ πιο εκκεντρικός από όσο θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί ο Στάνσφιλντ του «Léon», οι πράκτορες της «Nikita» γίνονται.. αμέτρητοι εξωγήινοι με εξοργιστικές συνήθειες και συμπεριφορές και το παραδοσιακό τελικό… μπεσονικό πιστολίδι λαμβάνει χώρα στην opera ενός παραθεριστικού… διαστημόπλοιου, το οποίο εννοείται εξ ορισμού ότι εκρήγνυται μεγαλειωδώς πριν απ’ τους τίτλους τέλους! Τι λείπει; Μα, φυσικά, μια χαρακτηριστική σκηνή καταδίωξης με αυτοκίνητα, κάτι το οποίο έχει να παρουσιάσει ο Μπεσόν από το «Μια Νύχτα στον Υπόγειο» και η οποία, αναμενόμενα, δεν απογοητεύει. Ιπτάμενα οχήματα (ένα TAXI και πολλά αυτοκίνητα της αστυνομίας για την ακρίβεια), πολλαπλά επίπεδα καταδίωξης, απότομοι ελιγμοί, χαζοί μπάτσοι, το χαμόγελο του Μπρους Γουίλις, ομίχλη, παράνομοι οδηγοί, συγκρούσεις και πολλές υλικές ζημιές υπογραμμίζουν το ταλέντο του Μπεσόν να αποθεώνει το ανάλαφρο θέαμα και να αφαιρεί όλη τη διάθεση κριτικής ανάλυσης από το μυαλό σου. Κι αν διαμαρτύρεσαι επειδή ο Μπρους Γουίλις δεν έχει πλατινέ μαλλί όπως ο Κριστόφ Λαμπέρ στο φιλμ του 1985, δέξου ως αποζημίωση την πορτοκαλί κώμη της Μίλα Γιόβοβιτς. Δώρο, η σώμα με σώμα μάχη της τελευταίας με μία ντουζίνα πράκτορες του Ζοργκ υπό τους ήχους της διαγαλαξιακής οπερέτας της Ντίβα Πλαβαλαγκούνα. Δώσε κι άλλο πόνο, κύριε σκηνοθέτα!

«THE MESSENGER: THE STORY OF JOAN OF ARC» (1999): Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ ΤΟΥΡΕΛ

Με τη δημιουργία περίτεχνων σκηνών μάχης σε αστικά αλλά και φουτουριστικά περιβάλλοντα ήδη στο βιογραφικό του, η ενασχόληση του Μπεσόν με το ιστορικό δράμα και το στήσιμο μιας μάχης σε μεσαιωνικό διάκοσμο αποτέλεσε, απλά, μια λογική συνέχεια. Η αναγκαστική απουσία αυτοκινητικών καταδιώξεων και σκηνών ανελέητων πυροβολισμών μεταξύ αντίπαλων παρατάξεων (που μέχρι τότε μονοπωλούσαν την καριέρα του), ώθησε το σκηνοθέτη να εστιάσει κυρίως στην ενορχήστρωση μαζικών μαχών σώμα με σώμα, σε σαφώς μεγαλύτερη κλίμακα από ό,τι στο παρελθόν, και με περισσότερες απαιτήσεις όσον αφορά το συντονισμό κομπάρσων κι αλόγων και την ιστορική ακρίβεια στην αποτύπωση των γεγονότων και τη χρήση των πολιορκητικών μηχανών. Η ταινία μπορεί να μη δικαίωσε τον Μπεσόν εισπρακτικά ή και καλλιτεχνικά, όμως, η σκηνή της πολιορκίας του φρουρίου Τουρέλ επιβεβαίωσε ότι ο σκηνοθέτης όχι μόνο τολμούσε να καταπιαστεί με νέα είδη αλλά και ήταν απόλυτα ικανός στην τεχνική τους αποπεράτωση. Η καρδιά της καριέρας του εξακολουθούσε να χτυπάει στους δρόμους μιας σύγχρονης πόλης όπως το Παρίσι ή η Νέα Υόρκη, όμως, κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει ότι αν ο Μπεσόν ήταν να αποτύχει, θα το έκανε γεμίζοντας την οθόνη με μια εντυπωσιακή σκηνή μεσαιωνικής δράσης.

«ARTHUR ET LES MINIMOYS» (2006): ΠΑΝΙΚΟΣ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΜΙΝΙΜΟΪ

Το γεγονός ότι ο Μπεσόν έγραψε μια σειρά παιδικών βιβλίων και στη συνέχεια σκηνοθέτησε την κινηματογραφική τους μεταφορά, δε σημαίνει ότι παραιτήθηκε και από τα χαρακτηριστικά του στοιχεία. Όταν, λοιπόν, ο εντυπωσιακός, και de-facto εκκεντρικός, κακός Μαλτάζαρντ (ερμηνευμένος φωνητικά από τον Ντέιβιντ Μπόουι, μάλιστα) στέλνει τα τσιράκια του στη χώρα των Μίνιμοϊ, αυτό που ακολουθεί είναι ό,τι θα περίμενες από μία τυπική περιπέτεια του Λικ Μπεσόν, αν αντικαθιστούσες τους ανθρώπους με λιλιπούτεια πλάσματα του κήπου, τους κακούς στρατιώτες με παραμορφωμένα όντα ενός παραμυθιού, και τα αυτοκίνητα και λοιπά οχήματα με κουρδιστά παιχνίδια και ετοιμοπόλεμα έντομα! Μπορεί ο αριθμός των απωλειών να μειώνεται δραστικά για να γίνει το αποτέλεσμα κατάλληλο για τα παιδικά μάτια, όμως, η ενεργητικότητα, η ευρεσιτεχνία και η τέχνη στην ενορχήστρωση μιας σκηνής δράσης παραμένουν αναλλοίωτες ακόμα και σε αυτή την – ασυνήθιστη για το δημιουργό – συσκευασία, που γνώρισε επιπλέον δύο συνέχειες μέχρι να ολοκληρώσει τον animated κύκλο της.

«LES AVENTURES EXTRAORDINAIRES D’ADÈLE BLANC-SEC» (2010): ΠΤΕΡΟΔΑΚΤΥΛΟΣ ΣΕ ΔΡΑΣΗ

Ο Λικ Μπεσόν πάντα συνδύαζε στις ταινίες του οτιδήποτε μπορούσε να έχει έστω και την παραμικρή σχέση με την pop κουλτούρα, οπότε δε θα έπρεπε να αποτελεί έκπληξη η μεταφορά ενός δημοφιλούς στην Γαλλία comic, το οποίο, μάλιστα, για πρωταγωνίστρια είχε μια δυναμική – και με έντονη ροπή προς την περιπέτεια και τους μπελάδες – γυναίκα. Αν και η ιστορία διαδραματίζεται στις αρχές του 20ου αιώνα, στην αφήγηση θα συναντήσουμε μούμιες, νεκραναστάσεις, μαγικά ελιξίρια κι έναν… πτεροδάκτυλο, ο οποίος γίνεται και το όχημα για τις πιο απροσδόκητες σκηνές δράσης της ταινίας: αφενός στην αρχή, όταν αποφασίζει να κυνηγήσει ένα αυτοκίνητο, δίνει μια νέα διάσταση στον κινηματογραφικό όρο τού «car chase» και αφετέρου, αργότερα, όταν η ίδια η Αντέλ τον καβαλά για να σώσει έναν καθηγητή από την γκιλοτίνα, μετατρέπεται σε εναλλακτικό από μηχανής θεό. Μπορεί η ταινία ως σύνολο να μην κρατάει το ενδιαφέρον όσο οι υπόλοιπες της φιλμογραφίας του σκηνοθέτη (δεν πλησιάζει καν κοντά) και η Μπλανκ-Σεκ να μην κατέχει την εικονογραφία μιας ηρωίδας όπως η Νικίτα ή η Λίλο τού «Πέμπτου Στοιχείου», όμως, Μπεσόν και comic προέλευση δημιουργούν ένα συνδυασμό που θα ήθελα να δω να εξελίσσεται περισσότερο στο μέλλον. Χμμμ… Λες να κοιτάξω κατά Marvel μεριά;

«THE FAMILY» (2013): OI ΠΥΡΟΒΟΛΙΣΜΟΙ ΠΟΥ… ΔΕΝΟΥΝ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Αν δεν υπάρχει μια μεγάλη έκρηξη προς το τέλος της ταινίας (ή έστω μια μεγάλη φωτιά, λέγε με και Ζαν Ντ’ Αρκ), τότε δε μιλάμε για ταινία του Λικ Μπεσόν! Σε μια μικρή ανατροπή, η κλιμάκωση της δράσης στην «Επικίνδυνη Οικογένεια» έρχεται μετά την εν λόγω έκρηξη, η οποία διαλύει την οικογενειακή εστία και στέλνει τα μέλη των Μαντσόνι (ακόμα και το σκύλο τους!) κατευθείαν στις προσωπικές τους αναμετρήσεις, τον καλύτερο τρόπο, δηλαδή, για να αποδείξουν το όνομά τους. Οι σφαίρες, φυσικά, πέφτουν βροχή, όμως, αυτό που κάνει τη σκηνή να μετρά, ανεξάρτητα από τις παράλληλες διαμάχες, είναι το έντονο συναισθηματικό υπόβαθρο και το παράδοξο της σκέψης ότι η βία που παρακολουθούμε και το μακελειό ουσιαστικά ορίζουν αυτή την οικογένεια. Κατά κάποιον τρόπο, είναι σα να επιβεβαιώνεται η πνευματική κληρονομιά της Ματίλντα και του Λεόν από την ομώνυμη ταινία! «Η οικογένειά μου είναι πιο δεμένη από ό,τι ήταν, ποτέ», ομολογεί στο φινάλε ο πατήρ Μαντσόνι. Τίτλοι τέλους. Happy end.

«LUCY» (2014): H ΚΑΤΑΔΙΩΞΗ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ

Μπορεί η «Lucy» να μη μιλά γαλλικά αλλά η ταινία ίσως να είναι το πιο γνήσια μπεσον-ικό φιλμ που έχει υπάρξει από την εποχή της «Nikita». Με έναν δυνατό πρωταγωνιστικό χαρακτήρα στο επίκεντρο της ιστορίας, μια υπόθεση απλή αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αμέτρητες σκηνές δράσης και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές σε δημόσια περιουσία, όχι μόνο υποδηλώνει μια επιστροφή στη βάση τού τι σημαίνει σινεμά για τον Μπεσόν αλλά υπογραμμίζει και πόσο μακριά φτάνουν οι τεχνικές του στην… εκτέλεση μιας αντίστοιχης σκηνής. Ειδικά, η καταδίωξη στο Παρίσι (ύστερα από την υπερφυσική – α λά «Matrix» – ανάλυση της πραγματικότητας) έρχεται να κλείσει τον κύκλο που άνοιξε η εναρκτήρια σκηνή του «Μια Νύχτα στον Υπόγειο» στην ίδια πόλη, σχεδόν τριάντα χρόνια πριν. Οι δρόμοι παραμένουν οι ίδιοι αλλά τα πάντα έχουν ανέβει επίπεδο: περισσότερα γκάζια, μεγαλύτερος κίνδυνος, πιο περίτεχνες λήψεις, αυτοκίνητα που παίζουν με τους νόμους της βαρύτητας, άπειρο fun. Είναι σαν ο Μπεσόν να σημείωσε τα καλύτερα στοιχεία των σκηνών δράσης από όλες τις παραγωγές που χρηματοδότησε ανά τους καιρούς («Τaxi», «The Transporter», «H Αρπαγή») και να αποφάσισε να αποδείξει ποιος ήταν ο πραγματικός ηθικός αυτουργός τους. Πραγματικά, υπάρχει κάποιος ακόμα που να έχει αμφιβολίες;