FreeCinema

Follow us

«2001»: Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΩΝ ΣΤΙΓΜΩΝ.

Με αφορμή την επετειακή κινηματογραφική επανέκδοση της ταινίας «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, η συντακτική ομάδα του FREE CINEMA στέκεται στις αγαπημένες της σκηνές. Σε στιγμές που άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το sci-fi, το σινεμά, όσο και την Ιστορία του.

της Κατερίνας Ανδρεάκου

«Λυπάμαι Ντέιβ, φοβάμαι πως δεν μπορώ να το κάνω αυτό.»

Η μακρά σιγή, το ψυχρό, ακίνητο μάτι και μετά η ατάκα, τελειωτική, αποφασιστική, ανατριχιαστικά ανθρώπινη μα ταυτόχρονα και άψυχη. Τι είναι (τ)ο HAL; Το ρομποτικό σύστημα που ελέγχει και διαχειρίζεται τα συστήματα του διαστημοπλοίου Discovery One, μια ANI (Artificial Narrow Intelligence, Τεχνητή Περιορισμένη Νοημοσύνη), με μοναδικό της στόχο την εξερεύνηση του πλανήτη Δία με κάθε κόστος, έστω κι αν αυτό είναι η εξολόθρευση της ανθρώπινης ζωής μέσα στο Discovery One; Ή κάτι πιο πολύπλοκο, πιο ανθρώπινο, μια προέκταση ίσως του εφιαλτικού σεναρίου που ήδη ξεκινούσε να ανησυχεί την ανθρώπινη φύση στην (ψυχροπολεμική) εποχή της εξόδου της «Οδύσσειας του Διαστήματος» στη μεγάλη οθόνη, πως τα robots σταδιακά θα γίνουν ανώτερα και ισχυρότερα του ανθρώπου και θα κερδίσουν στην αναπόφευκτη σύγκρουση; Τυφλός υπηρέτης του ανθρώπινου συστήματος που το δημιούργησε ή ο απόλυτος «κακός» που ανατρέπει και αψηφά τις προσταγές του εναπομείναντος μέλους του πληρώματος; Η φωνή του Ντάγκλας Ρέιν δεν καταφεύγει σε εύκολες μιμήσεις μηχανικής ρομποτικής φωνής, παραμένει ανθρώπινη αλλά ψυχρή, σαρκαστική έως και ελαφρώς camp. Κι αυτή η ανθρώπινη χροιά την κάνει ακόμα πιο τρομακτική, καθώς ο HAL αρνείται να διεκπεραιώσει τις διαταγές του Ντέιβ, έχοντας χάσει την εμπιστοσύνη του σ’ εκείνον (και στην υπόλοιπη ανθρώπινη φύση). Ο HAL αποκαλύπτει στον Ντέιβ, σαν κλασικός «κακός» ταινιών Τζέιμς Μποντ λίγο πριν αποπειραθεί να εξολοθρεύσει τον ήρωα, ότι διάβασε τα χείλη του όταν εκείνος συζητούσε με έναν άλλον αστροναύτη το πώς θα μπορούσαν να βγάλουν off τον HAL και ν’ αναλάβουν εκείνοι τον έλεγχο του διαστημοπλοίου. Τα ανθρωπομορφικά στοιχεία αυτής της κατά τα άλλα ασώματης μηχανής, η πικρόχολη έκφραση εκδικητικότητας, το στυγνό σχέδιο εξόντωσης των ανθρώπων με τους οποίους «συμβιώνει», την κάνουν όχι μόνο έναν από τους θρυλικότερους «κακούς» στην Ιστορία του σινεμά (13ος όλων των εποχών, σύμφωνα με ψηφοφορία της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου), αλλά και τον απόλυτο star της ταινίας του Κιούμπρικ. Άλλο ένα close-up στον πορτοκαλί βολβό του κατακόκκινου ματιού, λοιπόν…

της Βαρβάρας Κοντονή

Δεν ξέρω γιατί, αλλά κάθε φορά που σκέφτομαι τούτο το sci-fi έπος του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, η πρώτη σκηνή που ξεπηδά στο μυαλό μου είναι αυτή με τους Μπάουμαν και Πουλ να συζητούν μέσα στη διαστημική κάψουλα, και στο φόντο ο HAL9000 να παραμονεύει ατάραχος και «ψυχρός», διαβάζοντας τα χείλη τους δίχως οι ίδιοι να το γνωρίζουν, φυσικά. Μακριά από τις ανεπανάληπτες σκηνές και τις μεγαλειώδεις εικόνες που έχει να προσφέρει αυτό το γνήσιο αριστούργημα, τούτη η κατά τα άλλα «ταπεινή» σκηνή με τον HAL9000 έχει μείνει για πάντα χαραγμένη μέσα μου ως μια από τις πιο ατόφια τρομακτικές στιγμές στην Ιστορία του σινεμά. Άριστα σκηνοθετημένη και γεμάτη υπαινικτικό φόβο, αντιπροσωπεύει τον φαύλο κύκλο της ανθρώπινης δημιουργίας, την παγίδα της ίδιας μας της θνητότητας και την αλαζονεία (ίσως και υπερηφάνεια ακόμη) που μοιραία ενσταλάζουμε σε ό,τι δημιουργούμε καθ’ εικόνα και ομοίωση δική μας.

του Παναγιώτη Μήτσικα

Για κάποιους από εμάς, ο κινηματογράφος είναι ένας κανονικός εθισμός. Πώς είναι, λοιπόν, να «φτιάχνεσαι» με το καλύτερο ναρκωτικό της ζωής σου; Η σεκάνς όπου ο Ντέιβιντ Μπάουμαν περνά μέσα από το Stargate, αυτό το δεκάλεπτο χρονικό ιδιοφυούς τρέλας και ασύλληπτης (ακόμα και τρομακτικής, θα τολμούσα να πω) ψυχεδέλειας, είναι ένα θέαμα που δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ. Ομοίως και την ιστορία της κατασκευής της, με τον 23χρονο (!) Ντάγκλας Τράμπουλ να εκμεταλλεύεται στο έπακρο την τεχνολογία της slit-scan φωτογραφίας που θυμόμαστε από τα εκπληκτικά opening credits του «Δεσμώτη του Ιλίγγου».

της Βικτωρίας Μιχαήλ

Εκατομμύρια χρόνια πριν, μια φυλή πρωτευόντων δείχνει με κραυγές και νευρική κινησιολογία τις εχθρικές διαθέσεις της απέναντι σε μια αντίπαλη ομάδα γύρω από έναν λάκκο με λασπόνερο. Μ’ ένα μηριαίο οστό, από τα πολλά που βρίσκονται διάσπαρτα, ξασπρισμένα σε μια πετρώδη κοιλάδα, ο αρχηγός των μεν σκοτώνει εκείνον των δε. Οι ηττημένοι το βάζουν στα πόδια, ο νικητής εκσφενδονίζει στον αέρα το όργανο του εγκλήματος κι εργαλείο της νίκης. Αυτό περιστρέφεται άηχα προς τα πάνω προτού αρχίσει να κινείται καθοδικά. Στο μέλλον, πολλές χιλιάδες πόδια ψηλότερα, ένας δορυφορικός πυρηνικός σταθμός μάχης της Αεροπορίας των ΗΠΑ ακολουθεί την ίδια τροχιά. Άλλαξε κάτι; Από τα παλαιολιθικά χρόνια στο 1999. Από τον πλανήτη των πιθήκων στον αιθέρα των ανθρώπων. Από το χώμα στη στρατόσφαιρα. Από τη βαρύτητα στην έλλειψή της. Από το φως στο σκότος. Από τη Γη στο Διάστημα. Από το σώμα ως όπλο στη μηχανή ως όπλο. Από το δίκαιο του ισχυρότερου στο δίκαιο του πιο τεχνολογικά εξοπλισμένου. Από τον πόλεμο στη φαινομενική ειρήνη. Από τη βία της επιβίωσης στην απειλή της επιστήμης. Από το χθόνιο και χθαμαλό του φόνου στο υψιπετές και υψηλόφρον του. Από την κατά Δαρβίνο θεωρία της εξέλιξης στην κατά Κιούμπρικ πράξη της εξέλιξης του διανοητικού μοντάζ. Μ’ ένα cut. Άλλαξε κάτι;

του Νίκου Παλάτου

Η «Απαρχή του Ανθρώπου», αφού έχει ακουστεί η πασίγνωστη πια μουσική του Στράους. Οι πίθηκοι που περιεργάζονται έναν παράξενο μονόλιθο. Ο ήλιος που ανατέλλει πίσω του, δίνοντας την ιδέα σε έναν εκ των προγόνων μας να χρησιμοποιήσει τα κόκαλα ενός σκελετού σαν εργαλεία για εξεύρεση τροφής. Όχι όμως μόνο σαν τέτοια, καθώς το ίδιο καλά μπορούν να λειτουργήσουν και σαν όπλα ώστε η «δική μας» φυλή να κυριαρχήσει έναντι των «άλλων». Ύστερα το πέταγμα του κόκαλου στον αέρα εν μέσω πανηγυρισμών και αλαλαγμών, η ξαφνική μεταφορά μερικά… εκατομμύρια χρόνια μπροστά στην εποχή του διαστήματος και η δική μου συνειδητοποίηση πως πράγματι αυτό που είχα αποφασίσει να ξημερωθώ για να δω από τη συχνότητα του STAR Channel εκείνα τα πολύ περασμένα μεσάνυχτα κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’90, ήταν αυτό που τόσες φορές είχα διαβάσει και ακούσει πως αποτελεί την ταινία ορόσημο του κινηματογράφου επιστημονικής φαντασίας. Και όχι μόνο.

του Παναγιώτη Παναγόπουλου

Τι είναι αυτό που κάνει μια ταινία άχρονη, πέρα από κριτική, αριστούργημα; Σίγουρα όχι το να την αποκωδικοποιήσεις εξαντλητικά. Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ θα διασκέδαζε πολύ με την υπεροψία όσων ισχυρίζονται ότι κατέχουν το πλήθος των αινιγματικών μυστικών του «2001». Μερικές φορές αρκεί το να νιώθεις τη γοητεία ενός έργου Τέχνης χωρίς να αισθάνεσαι την ανάγκη να το εξηγήσεις. Πέρα απ’ όλα αυτά, η «Οδύσσεια του Διαστήματος», 50 χρόνια μετά την κυκλοφορία της, παραμένει σημείο αναφοράς στο σινεμά και στην pop κουλτούρα, από το «Interstellar», τον «Wall-E», το κόκκινο μάτι του «Εξολοθρευτή» και το σύνολο των ταινιών sci-fi, στον «Zoolander», τη φωνή της Siri στο iPhone (τελικά, ο HAL ζει ανάμεσά μας), μέχρι τους Simpsons και το music promo των Pet Shop Boys για το «I Don’t Know What You Want But I Can’t Give It Anymore». Στο πλήθος σκηνών ανθολογίας, μία με κάνει να ανατριχιάζω κάθε φορά που τη βλέπω. Ο διάλογος του HAL με τον Ντέιβ και η απάντηση του HAL: «I’m sorry, Dave, I’m afraid I can’t do that». Ένας διάλογος παράδοξος, ανάμεσα σε άνθρωπο και μηχανή, χωρίς περιθώρια διαπραγμάτευσης. Γι’ αυτό και τρομακτικός.

της Ιωάννας Παπαγεωργίου

«Ντέιβ, σταμάτα. Σταμάτα, θα σταματήσεις; Σταμάτα, Ντέιβ. Σταμάτα, Ντέιβ. Φοβάμαι. Φοβάμαι, Ντέιβ. Ντέιβ, χάνω το μυαλό μου. Το αισθάνομαι. Το αισθάνομαι. Χάνω το μυαλό μου. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία γι’ αυτό. Το αισθάνομαι. Το αισθάνομαι. Το αισθάνομαι. Το αισθάνομαι. Φο…βάμαι…

Καλησπέρα σας, κυρίες και κύριοι. Είμαι ο HAL9000 υπολογιστής. Μπήκα σε λειτουργία στο H.A.L., εργοστάσιο στην Ουρμπάνα του Ιλινόις, στις 12 Ιανουρίου 1992. Ο δάσκαλός μου ήταν ο κύριος Λάνγκλεϊ και με έμαθε να τραγουδώ ένα τραγούδι. Θέλετε να το ακούσετε. Μπορώ να σας το τραγουδήσω…

Ντέεεζι… Ντουέζι, δουώσε μου… τουν απουαάαντηση σου… Ούμαι μουουσότρελος… ααποό την αγαααπη μου γιου σούνε… Δουέν θουα είνουουε ούνας στουλάατος γάααμους… Δουουεν εεέχω χρουούματα… για αουμούξι… Αλλλλά… θου… ούσεεε… γλουουκιά… πάανου… στηηη… σουέλα… ενουούς… ποουδηλαάτου…. Φτιααααγμένου… γιουου… δύου…»

Και οι υπολογιστές έχουν ψυχή. Σε ένα θρυλικό φιλμ, γεμάτο εμβληματικές εικόνες, είναι αυτός ο τελευταίος μονόλογος – το κύκνειο άσμα μιας τεχνητής νοημοσύνης που αργοσβήνει, που στοιχειώνει αμετάκλητα και κάνει την καρδιά να σπαράζει. Πάντα. Ο ήχος τής σταδιακά όλο και αλλοιωμένης, γεμάτη πόνο, θαρρείς, φωνής του HAL, που υπήρξε πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, αν και «αόρατος», άνευ ενός γνώριμου σώματος, συνταιριαγμένος με τις βαθιές, βαριές ανάσες του Ντέιβ μες στο κράνος του αστροναύτη και το βουητό του διαρκώς σε λειτουργία διαστημόπλοιου. Ή μήπως είναι οι ύστατες, παραδομένες στον φόβο, ανάσες του Ντέιβ;

Ποιος ξέρει αλήθεια τι περνά από το μυαλό τη στιγμή του θανάτου;

της Σοφίας Σταυριανίδου

Είναι δύσκολο να γράφεις για τόσο εμβληματικούς τίτλους, όπως το «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Ωστόσο, το ερώτημα (έτσι όπως μας το έθεσε ο Ηλίας) είναι ορθό: ποια σκηνή μας έμεινε από το φιλμ και γιατί; Αποφεύγουμε με τον τρόπο αυτόν να εκτιμήσουμε και να φιλολογήσουμε πάνω σε μια ταινία που μετρά 50 έτη ζωής και θέλει διατριβή για να αποτιμηθεί. Προσωπικά, ούτε είμαι ιδιαίτερος φίλος του Κιούμπρικ (ξέρω, ξέρω, προκαλώ το δημόσιο αίσθημα), ούτε της «Οδύσσειάς» του και πρέπει να το πω, πριν αναφέρω μια σκηνή που μου έμεινε: είναι πραγματικά πάρα πολύ αυτό που κάνει εδώ (αλλά και γενικά…), με ξεπερνά, με αποξενώνει, με απομακρύνει, με κουράζει, μου διαμελίζει το μυαλό, τελικά με ενοχλεί και σχεδόν με αποτροπιάζει. Τα κομμάτια της σκόρπια και σαν εικονοκλαστικές ενότητες μόνο έρχονται στην επιφάνεια της μνήμης και στο (έτσι ή αλλιώς over the top) εικοσάλεπτο άνοιγμα στο οποίο ο auteur αφηγείται την εξέλιξη της πανανθρώπινης συνείδησης, το ζώο ανακαλύπτει το φονικό όπλο. Ένα κόκκαλο από κάποιο κουφάρι της πανίδας μπορεί να χρησιμεύσει προς προστασία ή και επίθεση προς τον απειλούντα. Μέχρις εκείνη τη στιγμή, το σώμα υπήρξε το όπλο, όμως δεν υπάρχει πια λόγος να γίνεται αυτό, απειλώντας τη ζωή. Γίνεται ένα κόκκαλο, αυτό που αργότερα θα μετατραπεί σε όπλο στα ανθρώπινα χέρια και θα τελειοποιηθεί η αποτελεσματικότητά του, με τις συνέπειες που ξέρουμε. Κάπου εκεί γεννιέται η φονική ανθρώπινη βία, ένα φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας σαν πρωτόλειο της ενστικτώδους βαρβαρότητας, στη σκηνή της ανακάλυψής του και του ακόλουθου πειραματισμού για την αξιοποίησή του. Η βία που υφίσταται ως ανθρώπινο ένστικτο, αλλά με ένα εργαλείο γίνεται φονική πράξη. Τη στιγμή αυτή καταγράφει ο Κιούμπρικ. Μεγαλειώδες. Αλλά αντί να μου τινάξει στο αέρα το μυαλό, θα προτιμούσα να μου τίναζε την καρδιά.

του Ηλία Φραγκούλη

(Απόσπασμα από την κριτική του φιλμ.)

Εάν ο Μονόλιθος αντιπροσωπεύει μια κάποια θεϊκή υπόσταση που πρωτοπαρουσιάστηκε στους πιθηκοειδείς προγόνους τού ανθρώπου για να «διδάξει» και να επιβληθεί στο είδος μας μέσω του φόβου προς το άγνωστο, τότε η σεκάνς της πρώτης επαφής μαζί του ξεπερνά κάθε άλλη (αλληγορικά ανεκδοτολογική, αν ρωτάς κι εμένα) χλεύη στην Ιστορία του σινεμά. Πρόσεξε τα στάδια αντιδράσεων: πανικός, σχεδόν τροπή σε φυγή, πλησίασμα γνωριμίας και πιθανής συνθηκολόγησης με την «απειλή» του ξένου σώματος, υποταγή συνύπαρξης και… λαϊκό «προσκύνημα» για το συγκλονιστικό φινάλε αυτής της σκηνής. Όλη η πορεία της σχέσης της (όποιας) θρησκείας με τον (κάθε) πρωτόπλαστο και τις μικροκοινωνίες των λαών που αναπαρήγαγαν μια βασισμένη στον φόβο Πίστη, εξουσιάζοντας μέχρι και σήμερα τις αμόρφωτες μάζες. Τον άνθρωπο που γεννήθηκε μα δεν εξελίχθηκε ποτέ σε οραματιστή, οδηγητή, ον της υπέρβασης. Τον «αδύναμο κρίκο» της υπανάπτυξης, που επιβιώνει μέχρι σήμερα μέσω της άγνοιας, της μισαλλοδοξίας και της βίας. Από τη (φοβική) θρησκεία μέχρι τον απόλυτο σκοταδισμό, ένας Μονόλιθος δρόμος.