του Ηλία Φραγκούλη

Ζούμε σε μία εποχή όπου η στέβια αντικαθιστά τη ζάχαρη, το τσιγάρο έχει μετατραπεί σε συσκευή χειρός που προσομοιάζει με το κάπνισμα, το vegan menu εξαλείφει από τη διατροφή όλα τα ζωικά προϊόντα, η μπύρα μπορεί να καταναλώνεται χωρίς αλκοόλ, ένα αυτοκίνητο μπορεί να κινείται με ηλεκτρική ενέργεια και η ταυτότητα φύλου μπορεί ν’ «αλλάζει» κατά βούληση. Με την ίδια «λογική», η Τέχνη αντιγράφεται, παραποιείται, νεκρανασταίνεται, αλλάζει format, καταργείται εντελώς ή εορτάζεται αναμνησιολογικά σε χώρους πένθιμης λατρείας. Μουσεία, θέατρα, κινηματογράφους.

Δεν περίμενα τόσο σαρκασμό και βαναυσότητα απέναντι στον ορισμό της Τέχνης, πριν παρακολουθήσω την παράσταση του «Rohtko», σε σκηνοθεσία του Πολωνού Λούκας Ταρκόβσκι, στην κεντρική σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Με έμπνευση την αληθινή ιστορία πλαστογραφίας ενός έργου του Μαρκ Ρόθκο (το οποίο «χτυπήθηκε» στην τιμή των 8,5 εκατομμυρίων δολαρίων, δίχως κανείς να υποψιάζεται το μέγεθος του σκανδάλου), ο Ταρκόβσκι κατάφερε να δημιουργήσει (και ο ίδιος) μία απάτη θεάματος που «πουλιέται» ως θεατρική εμπειρία, αλλά στην πραγματικότητα… αποτελειώνει τη συγκεκριμένη παραστατική τέχνη!

Μέσα σ’ ένα σκηνικό που συνεχώς μεταμορφώνεται, κινείται, στροβιλίζει «χορευτικά» μπροστά στα μάτια του θεατή, το «Rohtko» (ένας αναγραμματισμός που θυμίζει τον αντίστοιχο κανιβαλισμό των fake trademarks, όπως η περίφημη μάρκα… Abidas) μπορεί να συμβαίνει ζωντανά πάνω στη σκηνή ενός θεάτρου, όμως, η ύπαρξη και χρήση πολλαπλών (handheld) καμερών που συνυπάρχουν με το καστ και τους ήρωες (ένα αιφνιδιαστικό παιχνίδισμα ταυτοτήτων που καταργεί τη δραματουργία και ανατρέπει τα στερεότυπα του «fourth wall») καταλήγει να μετατρέπει την παράσταση σε ένα (υπερ)θέαμα live… κινηματογράφου!

Δεν είμαστε χθεσινοί. Έχουμε ξαναδεί παρόμοια «trick» με κάμερες πάνω στη σκηνή, με εμβόλιμες LED οθόνες και projections, που συνήθως «κάλυπταν» μια φτήνια (δήθεν) μινιμαλισμού ή πρόβαλλαν (και) μια σκηνοθετική αντίληψη φθόνου απέναντι στο grandiose. Εδώ ο Ταρκόβσκι παραβγαίνει απέναντι στο παρελθόν και σκηνοθετεί με πρωτόγνωρο τρόπο έναν αφηγηματικό «διάλογο» με το format του θεάτρου, σχεδόν υποκαθιστώντας το, με το σκεπτικό φιλμικών τεχνικών οι οποίες «διαδραματίζονται» μπροστά στα μάτια μας. Η σκηνή και οι ήρωες της θεατρικής παράστασης αποτελούν ένα είδος «production design», επάνω στο οποίο έχει σκηνοθετηθεί μία κινηματογραφική ταινία που «μοντάρεται» επιτόπου, σε εντυπωσιακό widescreen aspect ratio ή split screens, προκαλώντας μία διαπασών ένταση στο βλέμμα, όμοια μ’ εκείνη του sound design που έφτασε να δονεί με κυριολεκτικούς κραδασμούς την αίθουσα της Στέγης (διασκέδασα με την παροχή ωτασπίδων, τις οποίες βρήκαμε στα καθίσματά μας πριν από την έναρξη της παράστασης).

Για έναν άνθρωπο που αγαπά (και προτιμά) το σινεμά (παρών!), το «Rohtko» ήταν μία «θεατρική» αποκάλυψη! Ένα κατόρθωμα σύλληψης, σχεδιασμού και εκτέλεσης που σνόμπαρε τα σύνορα ανάμεσα σε αυτές τις δύο διαφορετικές μορφές τεχνών, οι οποίες (να μείνει μεταξύ μας) περισσότερο με περιφερόμενα πτώματα μοιάζουν, πια. Πτώματα που «παραποιούν» το παρελθόν για να του προσδώσουν μια ελπίδα μέλλοντος. Ο Ταρκόβσκι είναι κι αυτός… πλαστός κατά βάθος. Αλλά μπορεί να ξεγελάσει το σήμερα, όπως ένα αντίγραφο του Ρόθκο που μπορεί να δημοπρατηθεί για εκατομμύρια δολαρίων. Μέχρι να εμφανιστεί ο επόμενος «Ταρκόβσκι». Που θα σκεφτεί ν’ αντιγράψει κάτι άλλο, πέρα από Ταραντίνο, Καρ Γουάι, Φασμπίντερ και Μπέργκμαν (το σπαραχτικό ψυχόδραμα της «αυτοκτονικής» πορείας του πραγματικού ζεύγους των Ρόθκο, με ένα «αποστασιοποιημένο» δικάμερο σε black and white, έρχεται ως το πιο ουσιαστικό σοκ της παράστασης).

Στο πλαίσιο μιας παράστασης, το «Rohtko» ξέσκιζε σάρκες και έννοιες, με κάθε δυνατό τρόπο. Δίχως διάσταση χώρου και ειρμό χρόνου, δίχως τάξη αφηγηματική, σαν δοκίμιο επάνω στην Τέχνη και την απάτη αυτής, σαν ένα επιπόλαιο Google search σε πληροφορίες που κανείς πια δεν είναι βέβαιος ότι ευσταθούν, σαν non-stop zapping εικόνων στη βοθρίλα μιας τηλεοπτικής πλατφόρμας. Με μια βαθύτατη ειρωνεία κριτικής για τις σχέσεις Τέχνης και χρήματος. Η Τέχνη πάει εκεί που βρίσκεται το χρήμα. Και αντίστροφα. Με την υποστήριξη πανίσχυρων Ιδρυμάτων, τα οποία αντέχουν να σηκώσουν το κόστος μιας τέτοιας παραγωγής. Οποίος σαρκασμός! Καθώς χάζευα (ενίοτε θέλοντας ν’ ανοίξω το στόμα μου διάπλατα!) όλο αυτό το εντυπωσιακό μέγεθος πάνω στην κεντρική σκηνή της Στέγης, δεν μπορούσα παρά να χαμογελώ χαιρέκακα με το χάλι, τη φτήνια και την απουσία δημιουργικής σκέψης από το ελληνικό θέατρο σήμερα. Δεν μπορούσα παρά να σκέφτομαι τα… εγκεφαλικά επεισόδια ντόπιων θεατρικών παραγωγών, σκηνοθετών και σκηνογράφων (τουλάχιστον). Μπροστά σε μια τέτοια… απάτη. Για το αληθινό τέλος του θεάτρου. Που θα το βλέπουμε σε λούπα. Στην αιωνιότητα. Προσπαθώντας να εντοπίζουμε ξανά και ξανά τα ίχνη ενός κάποιου original έργου (και δημιουργού).

«100 millions d’années
Une seconde
Une éternité
Un nouveau monde»

Το «Rohtko» θα παίζεται στη Στέγη έως και τις 28 Μαΐου. Εάν έχει μείνει έστω κι ένα εισιτήριο, σπεύσατε! Ζητήστε να κάτσετε στα σκαλιά. Να σταθείτε όρθιοι γι’ αυτές τις τέσσερις ώρες. Να κρεμαστείτε από την οροφή. Κάπου!

UPDATE [16/02/2024]: Η αριστουργηματική παράσταση «Rohtko» του Λούκας Ταρκόβσκι επιστρέφει στην κεντρική σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση! 8, 9 και 10 Μαρτίου μόνο! Έναρξη προπωλήσεων εισιτηρίων σήμερα το απόγευμα. Σπεύσατε! (Εννοείται ότι θα ξαναπάω.)