του Ηλία Φραγκούλη

Ο Μάρτιν ΜακΝτόνα είναι ένας σκηνοθέτης με ικανότητες και ένα μέγα (και βασικότατο) πρόβλημα: γυρίζει μονίμως τα δικά του σενάρια. Τα οποία μειώνουν σε διάφορα ποσοστά το ποιοτικό αποτέλεσμα της κάθε ταινίας του. Δηλαδή, το πόσο αντέχει (ή όχι) να θεωρείται πετυχημένη ή και… ταινία συνολικά! Η φιλμογραφία του είναι εντελώς άνιση, όμως, μετά το οσκαρικό «πουσάρισμα» του «Οι Τρεις Πινακίδες Έξω από το Έμπινγκ, στο Μιζούρι» (2017), ο πλανήτης σινεμά τον αντιλαμβάνεται σαν ένα νέο είδος «Μεσσία» του φιλμικού… απυρόβλητου, ειδικά υπό το πρίσμα της προσέγγισης των χαρακτήρων του και της ανθρωπιάς που βγάζουν συμπεριφορικά στη μεγάλη οθόνη.

Τα «Πνεύματα του Ινισέριν», φυσικά, βασίζονται και πάλι σε δικό του σενάριο, αν και στην εξέλιξή του αυτό σε κάνει να αισθάνεσαι πως θα ήταν καταλληλότερο ν’ αποτελεί ιστορία για μικρού μήκους φιλμ. Διότι δεν υφίσταται ιστορία, πραγματικά! Η σύνοψη είναι όλο το έργο. Το οποίο ο ΜακΝτόνα «στολίζει» με αδικαιολόγητες εκφάνσεις βίας και πράξεις πέρα από τη λογική, που συνάδουν με το αρχικό (και πάντοτε ανεξήγητο) «εύρημα»: σε ένα βαρετό χωριουδάκι, με βαρετή καθημερινότητα, ένας βαρετός τύπος ξυπνά μια βαρετή μέρα και αποφασίζει να δηλώσει στον βαρετό του φίλο ότι… τον βαρέθηκε! Χωρίς να είναι μαλωμένοι ή να έχουν να χωρίσουν κάτι στη ζωή τους, ο Κολμ απαιτεί την ηρεμία του και απομακρύνει από κάθε είδους κοινωνικότητα τον Πάντραϊκ, απειλώντας τον μάλιστα πως κάθε επόμενη φορά που θα επιχειρεί να τον πλησιάσει και να του μιλήσει, εκείνος θα κόβει κι από ένα δάχτυλο των χεριών του!

Ο Κολμ χρησιμοποιεί τη λέξη «dull» σε κάποια στιγμή της ταινίας και αυτό είναι ότι πιο αυτοσαρκαστικό διαθέτουν τούτα τα «Πνεύματα», διότι όντως έχουμε να κάνουμε με μια… «dull» ταινία. Που μπορείς να «ψάξεις» μέσα σου με πολλούς υποκειμενικούς τρόπους, για να καταλήγεις μπερδεμένος και διερωτώμενος «γιατί το βλέπω αυτό τώρα;» (η πιο τίμια αντίδραση, αν ρωτάς κι εμένα). Επειδή το σενάριο δεν θα έστεκε έχοντας για πρωταγωνιστές μονάχα αυτούς τους δύο άρρενες, ο ΜακΝτόνα έχει προσθέσει κάποια περιφερειακά πρόσωπα για τα οποία δεν δείχνει να νοιάζεται ουσιαστικά και ούτε αποτελούν πλήρεις, καλογραμμένους χαρακτήρες. Η γεροντοκόρη αδελφή (και «μάνα») του ακαμάτη Πάντραϊκ αγκομαχάει για να πείσει ως χρήσιμο πρόσωπο στην «πλοκή», ο νεαρός Ντόμινικ, ο χαζούλης «ανθρωποδιώκτης» και γιός του αστυνόμου του νησιού, κυκλοφορεί εντελώς εμβόλιμα και κυριολεκτικά «πετιέται» (#diplhs) ξεχασμένος λίγο πριν το φινάλε, με αποτέλεσμα η Τζένι, το… γαϊδουράκι του κεντρικού ήρωα, να μοιάζει με τον καλύτερο ρόλο του έργου!

Η «τρομακτική αίσθηση πως μου γλιστράει ο χρόνος» μπορεί να στέκει ως μία ενδιαφέρουσα δικαιολογία για τις αποφάσεις του Κολμ, που συνειδητοποιεί πως ο ανθρώπινος βίος είναι πλέον σύντομος και ίσως αξίζει να έχει κατορθώσει να κάνει κάτι για το οποίο θα τον θυμούνται μετά θάνατον αντί να σπαταλά ανώφελα την κάθε μέρα του φλυαρώντας με τον Πάντραϊκ, όμως, το να κόβει τα δάχτυλά του ένας βιολονίστας και επίδοξος συνθέτης που επιθυμεί ν’ αφοσιωθεί στην Τέχνη του, βρίσκοντας έτσι το «νόημα της ζωής», είναι και ακραίο και σουρεαλιστικό και δεν βγάζει νόημα. Οι δύο αντίπαλες πλευρές θα ξεφεύγουν σταδιακά προς το χειρότερο σε προκλήσεις και βίαιες (αντ)απαντήσεις, αποξενώνοντας τους ανθρώπους της καθημερινότητάς τους (αν όχι και τον θεατή), με τον Πάντραϊκ να πιστεύει πως «υπάρχουν πράγματα τα οποία δεν μπορείς να ξεπεράσεις», κοσμοθεωρία που αντιλαμβάνεται ως σωστή και, μοιραία, δεν επιτρέπει στην ταινία να έχει ένα ολοκληρωμένο φινάλε.

Από μία συγκεκριμένη οπτική, τα «Πνεύματα του Ινισέριν» χλευάζουν τον τυφλό εγωισμό του καλλιτέχνη, αυτό το τερατώδες «εγώ» που μπορεί να τον παρασύρει και να τον σιγοτρώει μέσα στην αναζήτηση της δημιουργίας, απομακρύνοντάς τον από τη λογική και τους γύρω του (ακόμη και πρόσωπα αγαπημένα). Μια παράδοξη «ερμηνεία» του χαρακτήρα του (έτσι κι αλλιώς) μοναχικού Κολμ, πόσω μάλλον όταν έχει σχεδιαστεί από άνθρωπο που κι εκείνος υπηρετεί μια μορφή Τέχνης. Δίπλα του τότε, ο Πάντραϊκ αντιπροσωπεύει ένα δείγμα αγάπης, στοργής και προστασίας, που εμπεριέχει το αληθινό νόημα της φιλίας; Το οποίο πολεμάμε… άνευ λόγου και αιτίας; Πολύ εξιδανικευμένο και αθώα «αφελές» σκεπτικό, που σε πολλές στιγμές του φιλμ ακυρώνεται από τις πράξεις των δύο ηρώων.

Στα επί μέρους στοιχεία της ταινίας, ο dp Μπεν Ντέιβις (παραγνωρισμένος από τις οσκαρικές υποψηφιότητες) μας χαρίζει πανέμορφες εικόνες φυσικού περιβάλλοντος, που όμως ο ΜακΝτόνα διαχειρίζεται περισσότερο «καρτ-ποσταλικά» (ακόμα μία παράδοξη αντίθεση στο έργο), ενώ ο Κάρτερ Μπέργουελ έχει προσδώσει μια «αύρα» μυστηρίου και νωχελικής απλοϊκότητας στις συνθέσεις του. Ο Κόλιν Φάρελ και ο Μπρένταν Γκλίσον έχουν ωραία (και δοκιμασμένη στο παρελθόν) «χημεία» μεταξύ τους, βγάζουν πετυχημένα τη ζοχάδα που κουβαλάνε φυσιογνωμικά, όμως, υποδύονται δύο χαρακτήρες που αιωρούνται στο κενό και ενίοτε αυτό αποκαλύπτεται στις εκφράσεις τους. Πέραν αυτών, ο ΜακΝτόνα δεν καταφέρνει να στήσει πειστικά μια (μικρο)κοινωνία ρεαλιστικού βίου, χρησιμοποιώντας σχεδόν αποκλειστικά τα σπίτια του Κολμ και του Πάντραϊκ, και μια μικρή pub που λες κι αποτελεί τον μοναδικό τόπο συνάντησης των κατοίκων του νησιού. Ενώ απέναντι, στην ενδοχώρα του 1923, ίσως δείχνει να κοπάζει το εμφυλιοπολεμικό κλίμα (που σχολιάζεται σε μια-δυο σκηνές, «από μακριά» κι από σπόντα…).

Δεν έδωσα ιδιαίτερη βάση, αλλά είδα να κυκλοφορούν κάτι «θεωρίες» περί αλληγορίας γύρω από το αναίτιο του ιρλανδικού Εμφυλίου, με τους δύο «τσακωμένους» φίλους ν’ αντιπροσωπεύουν τα αντίπαλα μέτωπα. Υπό ένα τέτοιο πλαίσιο σκεπτικού, θα έλεγα πως τα «Πνεύματα του Ινισέριν» είναι… ακόμα χειρότερη ταινία!