του Νίκου Παλάτου

Η πρώτη στα χρονικά ταινία από το Πακιστάν που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Καννών, αποτελώντας ταυτόχρονα την επίσημη υποβολή της χώρας για το βραβείο Όσκαρ ξενόγλωσσου φιλμ, διαθέτει (στη θεωρία) μία ιδιαιτέρως τολμηρή θεματολογία. Στην πράξη, εν τούτοις, το ντεμπούτο του αμερικανοθρεμένου Πακιστανού auteur Σαΐμ Σαντίκ κρύβει την ρηξικέλευθη προσπάθεια ανάδειξης ενός θέματος taboo για τις μουσουλμανικές (και όχι μόνο) χώρες, κάτω από τυπικές και άκρως συντηρητικές σεναριακές λύσεις, οι οποίες φλερτάρουν με το «φεστιβαλικού» τύπου μελόδραμα. Σαν να θέλεις να φωνάξεις κάτι δυνατά, αλλά στο τέλος να καταλήγεις σε ψελλίσματα.

Στο επίκεντρο της ιστορίας βρίσκεται μια τυπική, πολυπληθής πακιστανική οικογένεια στη σύγχρονη Λαχόρη. Κουμάντο στα θέματά της κάνει ο καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο ηλικιωμένος πατέρας, η άποψη του οποίου δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Ο μεγάλος του γιος με τη γυναίκα του και τα παιδιά τους, μοιάζουν να τα βρίσκουν (συμβιβαστικά, έστω) μαζί του, ο μικρότερος και άτεκνος, όμως, δείχνει να βρίσκεται συνεχώς στο στόχαστρο. Ντροπιασμένος από την αδυναμία του να συνεισφέρει ουσιαστικά στο σπίτι, ο πρώτος υποκύπτει στην πίεση φίλου του, πιάνοντας δουλειά ως χορευτής σε περιοδεύοντα θίασο «αισθησιακών» χορών, αναγκασμένος να λέει ψέματα σε σύζυγο και συγγενείς για τη φύση της εργασίας του. Τα πράγματα θα γίνουν ακόμα πιο περίπλοκα γι’ αυτόν από τη στιγμή που θα ερωτευτεί την «μαντάμ» του show.

Η ύπαρξη trans χαρακτήρα στο καλλιτεχνικό σύμπαν γύρω από το οποίο περιστρέφεται το φιλμ, δεν αποτελεί κάτι το ασυνήθιστο για την πακιστανική κουλτούρα, δίχως ασφαλώς το εν λόγω θέαμα να διεκδικεί ηγεμονική παρουσία στη ντόπια showbiz. Από το εν γένει κλίμα του φιλμ προκύπτει πως πρόκειται για μια γνωστή στους πάντες συνθήκη, ανεξαρτήτως της αποδοχής της ή μη, γεγονός που υποβαθμίζει άμεσα την επιδιωκόμενη «προκλητικότητα». Τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα ως προς τον τομέα αυτόν, όταν αποδεικνύεται πως ο βασικός χαρακτήρας του έργου δεν είναι η Μπίμπα (η «μαντάμ», όπως με μια δόση σαρκαστικού ψευτομεγαλείου επιθυμεί να την αποκαλούν), αλλά ολόκληρη η φαμίλια του μόνιμα φοβισμένου Χέντερ, και δη η δύσκολη σχέση του με τη σύζυγό του και τον πατέρα του. Όσον αφορά την πρώτη, το γεγονός πως μάλλον έχει παγιδευτεί σε μια διά συνοικεσίου οικογενειακή ζωή, την οποία διόλου επιθυμούσε, σε συνδυασμό με την βεβαιότητά της πως ο ευγενικός κατά τα άλλα άντρας της επιδεικνύει ομοφυλοφιλικές τάσεις, κάνουν τον βίο της να γίνεται ασφυκτικός. Σε ό,τι αφορά τον δεύτερο, η αυστηρότητά του περιορίζεται στην κρίση του για τους άλλους, βγάζοντας τις δικές του «αμαρτίες» απ’ έξω.

Η απαγορευμένη σχέση του Χέντερ με την Μπίμπα τίθεται σχεδόν ολοκληρωτικά υπό το πρίσμα της μοιχείας και ουχί υπό καθεστώς «coming out», δημιουργώντας σοβαρότατες απορίες για το τι θα άλλαζε στην ουσία της ταινίας σε περίπτωση που ο παντρεμένος σύζυγος σύναπτε σχέση εκτός γάμου… όχι με transsexual, αλλά με μια οποιαδήποτε γυναίκα. Η απάντηση είναι πως μάλλον δεν θα άλλαζε τίποτα, πόσω μάλλον όταν η κορύφωση του ερωτικού αισθήματος έρχεται με μια άκρως αμφιλεγόμενη σκηνή, η οποία (κατά τη γνώμη μου) λειτουργεί με τρόπο αντίθετο του ευκταίου. Ο σεξουαλικά μπερδεμένος Χέντερ αποχωρεί από το ερωτικό κάδρο του φιλμ, παραχωρώντας τη θέση του στη γυναίκα του, σαφώς υπονοώντας πως η δομή της πατριαρχικής πακιστανικής οικογένειας ασκεί μεγαλύτερη σκληρότητα στις γυναίκες, εκτροχιάζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την υποτιθέμενη αρχική σεναριακή πορεία. Θα μπορούσε, ίσως, να ισορροπήσει κάπως το θέμα του ο πρωτοεμφανιζόμενος auteur, εάν επέμενε στην ανάδειξη του queer χορευτικού θεάματος. Και αυτό, όμως, το υποβαθμίζει σε τεράστιο βαθμό, λες και… ντρέπεται για τον χώρο γύρω από τον οποίο κινείται η Μπίμπα. Με τις τελικές λύσεις απελευθέρωσης από την ολούθε καταπίεση, οι οποίες προκρίνονται, να στέκουν ως εντελώς οπισθοδρομικές (αντίθετα με ό,τι το φιλμ θεωρεί πως πρεσβεύει), ειδικότερα δε στην περίπτωση του Χέντερ να έρχονται και με σημαντική καθυστέρηση (να ξαναπώ κάτι κακό για την διάρκεια των «art-house» ταινιών;), το «Joyland» περιορίζεται στο να εισάγει τον δυτικό θεατή σ’ ένα περιβάλλον που μάλλον αγνοούσε, μην τολμώντας σε καμία περίπτωση να πάει το πράγμα ούτε ένα τόσο δα βηματάκι παραπέρα. Η «Στρέλλα» (2009) του Πακιστάν; Ούτε για αστείο! Το κινηματογραφικό τσαγανό αποτελεί (κατά τα φαινόμενα) άγνωστη λέξη στη χώρα του «Joyland»…