του Ηλία Φραγκούλη

Τούτη η ταινία σου προσφέρει άπλετο χρόνο για να σκεφτείς πράγματα (δες ξανά τη διάρκειά της). Μετά από κάμποσα λεπτά, παρακολουθώντας καταστάσεις που δεν με αφορούσαν καθόλου, σκεφτόμουν ένα βαθύ πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος και, ίσως, μας διαφεύγει: οι παραγωγές του (και ειδικά εκείνες που προορίζονται για φεστιβαλική καριέρα, βραβεία και παγκόσμια καταξίωση) διχάζονται μεταξύ αστικών σκηνικών βίου ηρώων οι οποίοι (φαινομενικά) έχουν λυμένα τα προβλήματά τους, αλλά «βασανίζονται» από «κάτι» υπαρξιακές λεπτομέρειες που πασχίζουν να δικαιολογήσουν την ύπαρξη «άχρωμων» φιλμικών σεναρίων, δίπλα σε περιπτώσεις σπαρακτικών τραγωδιών, αδυσώπητης μίρλας κι αλύτρωτων κακουχιών! Διαλέγεις και παίρνεις είναι η φάση. Ταυτόχρονα, πολλές από αυτές (ειδικά της πρώτης κατηγορίας) δεν διαφέρουν πια από τα αμερικάνικα αντίστοιχα φιλμ, με μοναδική διαφορά τη γλώσσα των διαλόγων. «Ο Χειρότερος Άνθρωπος στον Κόσμο» είναι μια… «αμερικάνικη» ταινία που (απλά) ομιλεί νορβηγικά. Και έχει για κεντρικούς χαρακτήρες ανθρώπους… ανέμελους, σχετικά ευχάριστους, που θ’ ασχοληθούν αποκλειστικά με την εντελώς συνηθισμένη, ενίοτε βολεμένη καθημερινότητά τους, μέχρι να προκύψει κάποιος μικροτσακωμός και να βγουν στην επιφάνεια «κάτι» υπαρξιακά… Πόση ώρα έχει ακόμα;

Με έναν πρόλογο, δώδεκα (!) κεφάλαια κι έναν επίλογο, ο Γιόαχιμ Τρίερ μας προετοιμάζει για έναν ποταμό… σκέψεων, οι οποίες περιστρέφονται γύρω από τη Γιούλια, μια κοπέλα «σαν τα κρύα τα νερά» που ήδη εντός προλόγου, σε πέντε λεπτά, έχει αλλάξει μυαλά σε σχέση με τον επαγγελματικό της προσανατολισμό τρεις φορές και έχει πηδηχτεί άλλες τόσες. Με διαφορετικούς άνδρες. Ο Τρίερ μας λέει ξεκάθαρα πως η ηρωίδα του, που κοντεύει τα 30, δεν ξέρει τι θέλει από τη ζωή της. Κι αυτό ίσως έχει αντίκτυπο στους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω της, πόσω μάλλον εκείνους με τους οποίους θα επιθυμήσει να έχει έναν στενότερο δεσμό. Σύντομα, ο θεατής θ’ αρχίσει ν’ αντιλαμβάνεται πως ο «Άνθρωπος» του τίτλου είναι η Γιούλια, όμως, οι πράξεις της δεν είναι τόσο καταστροφικές (φαινομενικά, έστω), σε βαθμό που να δικαιολογούν έναν τόσο αυστηρό χαρακτηρισμό. Και περιμένεις… τα χειρότερα. Που δεν έρχονται! Διότι ο Τρίερ πέφτει στην ίδια «παγίδα» την οποία (νομίζει ότι) σαρκάζει στη σκηνή της ραδιοφωνικής συνέντευξης του Άκσελ, ενός… ατυχή σαραντάρη κομιξά που θα κάνει το λάθος να την ερωτευτεί και να ελπίζει στη δημιουργία μιας νορμάλ οικογένειας, με παιδιά και άλλα τέτοια βαρετά (όπως μας δείχνει η μεγάλη και «κούφια» σεκάνς του εξοχικού των φίλων του). Εκεί, στο σταθμό, ο Άκσελ ξεσπά σε μια καλεσμένη της εκπομπής, τυπική εκπρόσωπο του φεμινιστικού κινήματος και υπέρμαχο της λογοκρισίας (ουσιαστικά, ας μη γελιόμαστε) μέσω της «πολιτικής ορθότητας», που τον προκαλεί για το «σεξιστικό» περιεχόμενο των παλιότερων comic books του. Εκείνος ξεσπά, χρησιμοποιεί τη λέξη «πουτάνα» για να κάνει έναν παραλληλισμό και η κατάσταση εκτροχιάζεται. Ποιο «μέτωπο» επιλέγεις;

Ειρωνικά, αυτή η σκηνή μοιάζει απίστευτα πολύ με το πρόβλημα που έχει το φιλμ (και η ηρωίδα του). Ο Τρίερ έχει δημιουργήσει έναν χαρακτήρα που με βάση τους σύγχρονους συμπεριφορικούς κανόνες θα έπρεπε να σιχαινόμαστε, να μισήσουμε και να μην ταυτιστούμε μαζί της με κανέναν τρόπο, όμως, ποτέ (πέραν του τίτλου της ταινίας!) δεν ενισχύει με θάρρος αυτή του την επιλογή ως προς την δημιουργία της Γιούλια! Από τη μία, έχει τα κότσια να σου πει ότι η… «Annie Hall» του σήμερα μπορεί να είναι η χειρότερη μαλακισμένη στον κόσμο, αλλά ουσιαστικά στέκει απαθής απέναντί της, έχοντας βάλει (και) μία άκρως γοητευτική κοπέλα να την υποδυθεί! Φαινομενικά στο έργο, η Γιούλια είναι μια κοπέλα με την οποία εύκολα θα κάναμε παρέα εκεί έξω, όμως, κατά βάθος πρόκειται για ένα τέρας ανευθυνότητας κι ανωριμότητας, συναισθηματικής αστάθειας και συνέπειας πράξεων μονάχα στην… απιστία. Μια ηρωίδα που θα… «λιθοβολούσαμε» σε κοινωνικό επίπεδο, διότι κάνει πραγματικό κακό στις ζωές των γύρω της και κυρίως των συντρόφων της, αλλά η «πολιτική ορθότητα» δεν μας το επιτρέπει διότι είναι… γυναίκα!

Η δήθεν εκπληκτική (ήθελε επίσης εισαγωγικά αυτό…) ερμηνεία της βραβευμένης στις Κάννες Ρενάτε Ρέινσβε βουλιάζει στην ασάφεια του εσωτερικού κόσμου της Γιούλια που ο Τρίερ ποτέ δεν αποτολμά να πλησιάσει και να ψυχαναλύσει, εκθέτοντας την ηθοποιό σε ρόλο… ωραίας παρουσίας και μόνο. Η σκηνοθετική στάση απέναντι στην ιστορία, το καταστασιακό και την ηρωίδα είναι απολύτως παθητική και δειλή, σαν κάποιος να έδωσε ένα χαστούκι στο σκοτάδι και ν’ αρνείται πως ήταν εκείνος, ακόμη και σ’ ένα δωμάτιο με μόλις δυο ανθρώπους.

Θα ήμουν λίγο πιο χαριστικός με το έργο, στο πλαίσιο ενός ανώδυνου φιλμικού σύμπαντος στο οποίο η εξαιρετική διεύθυνση φωτογραφίας (ο Κάσπερ Τούξεν έχει μακρά πείρα στα music videos) κάνει τη θέαση του «Χειρότερου Ανθρώπου στον Κόσμο» αρκετά ευχάριστη, αν ο Τρίερ δεν έκανε το λάθος να αναποδογυρίσει τα πάντα στο τελευταίο ημίωρο του φιλμ, με μια δραματική «ανατροπή» συσχετισμών που μελοδραματίζει ασύστολα, λες και η Γιούλια έπρεπε να «τιμωρηθεί» επειδή είναι ο κωλοχαρακτήρας που… είναι! Κι έτσι, μια τόσο… Instagram-ική (με παραδειγματική αποθέωση τη σεκάνς του κόσμου σε pause, με την ηρωίδα να τρέχει περιχαρής προς τον νέο εραστή της) ταινία του αδιάφορου και επιδερμικού σήμερα, μετατρέπεται σ’ ένα άδοξο και άστοχο λυπητερό… χάσιμο χρόνου, το οποίο μέχρι τέλους, με ακατανόητο φανατισμό, δεν λυτρώνει κανέναν. Ούτε τη Γιούλια, ούτε εσένα, ούτε κι αυτούς που θα… πλακώνονται μεταξύ τους ή θα με βρίζουν σε σχόλια στα social επειδή κατακεραύνωσα αυτό το «αριστούργημα». Για την τελευταία σκηνή, η οποία παρουσιάζει την (προφανώς αμετανόητη) Γιούλια σαν μια αρρωστημένη stalker, καλύτερα να μην επεκταθώ…