του Ηλία Φραγκούλη

Η δέκατη ταινία του Γουές Άντερσον δεν είναι (μονάχα) ένα αριστούργημα. Είναι ένα έργο Τέχνης. Που οι λέξεις δυσκολεύονται να περιγράψουν. Είναι ένα homage πάνω στην ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, πάνω στη γλώσσα και την κουλτούρα, πάνω στον έρωτα για το σινεμά. Πάνω στην ιδέα ότι όλα αυτά μαζί, με λίγη καλή θέληση ή (και) τύχη, μπορούν να γίνουν το «σπιτικό» σου. Η «πατρίδα» σου. Αν όχι, έστω, να ονειρευτείς πως κάποτε θα μπορέσεις να βρεις τα πράγματα που σου διέφυγαν στην πορεία της ολοκλήρωσης αυτού του στόχου. Η «Γαλλική Αποστολή» είναι το (συμβολικό) «Rushmore» του Γουές Άντερσον. Η επίτευξη του ιδανικού, ολόδικού του (κινηματογραφικού) κόσμου. Η γαλήνη (του). Την έχει βρει. Σίγουρα, πλέον. Και μας την παραδίδει. Σαν δώρο. Ζωής.

Φιλτραρισμένη μέσα από πολιτισμικά ρεύματα που συνδυάζουν την γαλλική Ιστορία και την παράδοση του αμερικάνικου περιοδικού The New Yorker, η ταινία του Άντερσον συστήνει γρήγορα (τούτες) τις «επιφανειακές» αναφορές της. Επειδή, όμως, βρισκόμαστε σ’ ένα σύμπαν φιλμικό, η 7^η Τέχνη είναι εκείνη που έχει αναλάβει το έργο να μας καθοδηγεί προς την εμπειρία που είναι το σινεμά. Και εδώ μπορεί να εξηγήσει κανείς με ευκολία γιατί τα φιλμ του Άντερσον δεν γίνεται να είναι αρεστά σε όλους. Αρκούν κάποια καρέ δευτερολέπτων, τα οποία λειτουργούν σαν πιστό αντίγραφο κάδρου του Ζακ Τατί από τον «Θείο μου» (1958), για να προκαλέσουν ευφορία σ’ εκείνους που θα εντοπίσουν όχι μόνο το συγκεκριμένο «κλείσιμο ματιού», αλλά και το μέγεθος της αγάπης που έχει βάλει σ’ αυτό το έργο ο Άντερσον. Αληθινής αγάπης για τον κινηματογράφο. Η «Γαλλική Αποστολή» δεν είναι δουλειά που απευθύνεται σε «τουρίστες» αυτής της Τέχνης. Δεν καταναλώνεται έτσι απλά, ούτε και «χωνεύεται» με άνεση. Οι εικόνες της είναι καταιγιστικές, «μανιερίστικα» ευθυγραμμισμένες και κεντραρισμένες, λεπτομερώς ισορροπημένες, ποτέ αποκομμένες από το συχνά συνοδευτικό και τόσο χαρακτηριστικό voice-over της αντερσονικής περιγραφής, με την καλλιτεχνική διεύθυνση να έχει εδώ πολλαπλούς οργασμούς σε τετραχρωμία, μαυρόασπρο και κάθε διάσταση format του κινηματογραφικού frame, φτάνοντας μέχρι και σε διαφορετικές τεχνοτροπίες του animation. Ένα τεράστιο οπτικό «trick» που δεν προλαβαίνεις να θαυμάσεις!

Όχι ένα «νορμάλ» φιλμ μυθοπλασίας που αφηγείται μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, η «Γαλλική Αποστολή» μοιάζει με ξεφύλλισμα ενός περιοδικού εξαιρετικής αρθρογραφίας, στο οποίο ο αναγνώστης βάζει τη φαντασία του να δουλέψει και να πλάσει εικόνες, ανεβάζοντας τον πήχη της απόλαυσης της «ανάγνωσης». Ο Άντερσον, ως «ταχυδακτυλουργός» των εικόνων, αναλαμβάνει να εκτοξεύσει αυτό το κομμάτι της οπτικοποίησης, επιλέγοντας τέσσερα θέματα από το τελευταίο (και αποχαιρετιστήριο) τεύχος του φανταστικού περιοδικού The French Dispatch, που «στα χαρτιά» αποτελεί μια αμερικάνικη έκδοση με βάση το Κάνσας, μα ουσιαστικά στεγάζεται στην (ουχί υπαρκτή, φυσικά) γαλλική πόλη… Ennui-sur-Blasé (Πλήξη-σε-Απάθεια, σε ελεύθερη απόδοση!). Ποτέ μην ξεχνάμε πως ο Άντερσον κατάγεται από το… βαρετό Χιούστον του Τέξας, αν και στην καρδιά του ήταν ανέκαθεν ένας Ευρωπαίος… blasé τύπος.

Τα άρθρα – τμήματα αυτής της σχεδόν «σπονδυλωτής» ταινίας είναι το «The Cycling Reporter» (ότι λέει ο τίτλος, μια μικρή tour με ποδήλατο, η οποία περιλαμβάνει κι ένα μαγικό split-screen σύγκρισης χρονικών περιόδων σε locations της άνωθεν πόλης), το «The Concrete Masterpiece» (μια σατιρική ματιά στον κόσμο των εικαστικών και των εμπόρων της Τέχνης, με πρωταγωνιστή έναν κατάδικο που ερωτεύεται τη δεσμοφύλακά του, η οποία θα γίνει η μούσα του για ένα διαβόητο ζωγραφικό έργο αφηρημένης αισθητικής), το «Revisions to a Manifesto» (μία pop ανασύσταση του νεολαιίστικου κινήματος στη Γαλλία, με «ασαφείς» δόσεις Μάη του ’68) και το «The Private Dining Room of the Police Commissioner» (τα μυστικά της γευσιγνωσίας μπλέκουν με την… εγκληματικότητα σ’ ένα μυστικό δείπνο που προκύπτει σκέτο… δηλητήριο).

Δεν το χωράει το ανθρώπινο μάτι (και το βλέμμα) αυτό που έχει δημιουργήσει εδώ ο Άντερσον, δεν χωρούν σε λόγια οι όποιες περιγραφές μιας «κοινής» κριτικής. Η «Γαλλική Αποστολή» αποτελεί ένα είδος παροξυσμικής ανθολογίας της αγάπης του σκηνοθέτη για κάθε σήμα κατατεθέν της Τέχνης του, το οποίο στο σύνολό της σήμερα τον κατατάσσει δίχως καμία αμφισβήτηση σε μία εκλεκτή λίστα, των σπουδαιότερων που μας αποκαλύφθηκαν μέσα από τη μεγάλη οθόνη. Μοναδικός στον τρόπο που «σφραγίζει» και «υπογράφει» τα κάδρα του, ο Άντερσον αντιλαμβάνεται το σινεμά μ’ έναν τρόπο που φέρνει στο νου «editorial» μόδας, για μερικούς απόλυτα κενόδοξα. Οι ταινίες του, όμως, στην πραγματικότητα μοιάζουν με μια babushka εσωτερικών, κρυφών συναισθημάτων, που μονάχα με το όπλο της ταύτισης μπορείς ν’ ανοίξεις τη μία μετά την άλλη, μέχρι να καταλήξεις στην ψυχή του έργου του. Κι ύστερα να σκεφτείς και το δικό σου μέσα. Με τον πιο εγωιστικό τρόπο… που σου αξίζει!

Ο Άρθουρ Χάουιτζερ Τζούνιορ, ο εκδότης του The French Dispatch, έχει έναν βασικό κανόνα: κανείς δεν επιτρέπεται να βάζει τα κλάματα στο γραφείο του! Η επιγραφή «No crying» πάνω από την πόρτα, στο εσωτερικό του γραφείου του, πιστοποιεί αυτή του την απαίτηση. Εγώ, πάλι, δεν τα κατάφερα. Το φινάλε της «Γαλλικής Αποστολής» με βρήκε να κλαίω. Από την ομορφιά αυτού που μόλις έπρεπε ν’ αφήσω, να εγκαταλείψω μέσα στην αίθουσα. Σπάνια δακρύζω από συγκίνηση στο σινεμά, πλέον. Αλλά μπροστά σε τέτοια μεγέθη, εξωπραγματικής κινηματογραφικής ομορφιάς, μου είναι αδύνατον να συγκρατηθώ. Ήταν σαν να με αποχαιρετούσαν από την οθόνη ο Τατί, ο Μαλ, ο Γκοντάρ και ο Τριφό μαζί, μετενσαρκωμένοι σε μια ματιά! Αυτή του Γουές Άντερσον. Ο επίλογος – νεκρολογία του κυρίου Χάουιτζερ ίσως εμπεριέχει και κάτι το αλληγορικό, για το τέλος της Τέχνης του σινεμά. Αυτή, όμως, είναι η θλίψη που (αξίζει να) παίρνουμε μαζί μας βγαίνοντας από την αίθουσα. Εκεί έξω θα έχουμε χρόνο να το σκεφτούμε. Και να βρούμε τι κάνει τόσο σημαντικό το έργο αυτού του ξεχωριστού σκηνοθέτη. Διότι… άλλο το «Rushmore» του σινεμά κι άλλο το «Rushmore» της πραγματικότητας. Μην τα μπερδεύουμε!