ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ. ΣΙΝΕΜΑ ΣΑΝ ΠΡΟΣΕΥΧΗ (2019)
(ANDREI TARKOVSKY. A CINEMA PRAYER)
- ΕΙΔΟΣ: Ντοκιμαντέρ
- ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Αντρέι Α. Ταρκόφσκι
- ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 97'
- ΔΙΑΝΟΜΗ: CAROUSEL FILMS
H ζωή και το έργο του Αντρέι Ταρκόφσκι μέσα από αφηγήσεις τού ιδίου και απαγγελίες ποιημάτων τού πατέρα του, με τη σκηνοθετική επιμέλεια του… υιού Αντρέι Αντρέγεβιτς Ταρκόφσκι.
Δεν έχω υπάρξει ποτέ φίλος του σινεμά του Αντρέι Ταρκόφσκι. Δεν πιστεύω, επίσης. Ίσως αυτά τα δύο σχετίζονται μεταξύ τους. Αν θυμάμαι καλά, η πρώτη ταινία του που παρακολούθησα σε κινηματογραφική αίθουσα ήταν η «Νοσταλγία» (1983). Από το σύνολο της φιλμογραφίας του, ταυτίζομαι καλύτερα με το «Solaris» (1972), προφανώς (δεν έκρυψα ποτέ ότι μου αρέσει το σινεμά του φανταστικού). Σέβομαι στοιχεία της φιλμικής του γλώσσας, όμως ο «κόσμος» του δεν επικοινωνεί τόσο καλά με το μέσα μου.
Τούτο το ντοκιμαντέρ αποτελεί… οικογενειακή υπόθεση. Και αυτό το μετατρέπει, μοιραία, σε μια απόλυτη «αγιογραφία». Ο υιός Αντρέι Αντρέγεβιτς Ταρκόφσκι, σκηνοθέτης και Πρόεδρος του Διεθνούς Ιδρύματος Αντρέι Ταρκόφσκι, υπογράφει το «Σινεμά σαν Προσευχή» και από τον τίτλο και μόνο δίνει βάση στον προηγούμενο χαρακτηρισμό μου. Με πρόσβαση σε υλικό που μόνο εκείνος θα μπορούσε να έχει στα χέρια του, το φιλμ αποτελείται από κεφάλαια αφήγησης (μέσω ηχογραφήσεών του από το παρελθόν) του ίδιου του Ταρκόφσκι, τα οποία εστιάζουν στην παιδική ηλικία και τις αναμνήσεις των πρώτων χρόνων της ζωής μας (ως απόλυτα καθοριστικές για το μέλλον), στη θρησκευτική πίστη και στο στοιχείο της φύσης. Αυτά ήταν τα πιστεύω του Ταρκόφσκι. Το σινεμά, απλά, ακολουθούσε.
Από νωρίς, ο υιός Ταρκόφσκι φαίνεται πως θέλει να μας πείσει ότι ο πατέρας του ήταν ένα θαυμαστό φαινόμενο, σχεδόν από τη… βρεφική του ηλικία! Ο πατήρ δηλώνει (ηχητικά πάντοτε) να θυμάται πράγματα από… την κούνια σχεδόν, ενώ γρήγορα κατανοεί τη σημασία του ποιητικού έργου τού δικού του πατέρα, Αρσένι Ταρκόφσκι, το οποίο ακούμε να απαγγέλλει. Κάπως άθελά του, τούτο το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει έναν άνθρωπο με ισχυρότατο εγώ, το οποίο ενίοτε μεταφράζουμε στην καθομιλουμένη και σαν «καλάμι». Ο Αντρέι μεγαλώνει με αγάπη προς τα καλλιτεχνικά πράγματα από τη μητέρα του κυρίως και θα επιλέξει τον κινηματογράφο σαν τη μορφή τέχνης που τον εκφράζει περισσότερο. Τα υπόλοιπα είναι πάνω κάτω γνωστά. Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, «Τα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν» (1962), κερδίζει το Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας εκείνης της χρονιάς και μετατρέπεται επιτόπου σε enfant gâté δημιουργός της παγκόσμιας κριτικής.
Το «Σινεμά σαν Προσευχή» περιέχει ενδιαφέροντα ντοκουμέντα και στοιχεία παρασκηνίων γύρω από το ξεκίνημα της καριέρας του Ταρκόφσκι, μέχρι τη στιγμή που ο ίδιος βυθίζεται όλο και περισσότερο σε «βαθύτερα» ζητήματα και υπαρξιακές αναρωτήσεις που συγγενεύουν με την προσήλωσή του στην Πίστη. Ταυτόχρονα, το ενδιαφέρον του γύρω από το καθαρά αφηγηματικό σινεμά αρχίζει να υποχωρεί και οι ταινίες του γίνονται όλο και περισσότερο… «ποιητικές» (δεν αναπτύσσεται ιδιαίτερα το θέμα, όμως είναι προφανές ότι ο σκηνοθέτης και ο συγγραφέας του «Solaris», Στάνισλαβ Λεμ, είχαν σφαχτεί για τη σεναριακή διασκευή του βιβλίου), με τον «Καθρέφτη» (1975) να στέκει δημιουργικά ως το έργο – τομή που θα καθορίσει τη μετέπειτα ματιά του.
Το πρόβλημα με το ντοκιμαντέρ του υιού Ταρκόφσκι είναι η απουσία ενός κάποιου αντίλογου, μιας «αντιπαράθεσης» με το υπόλοιπο… σύμπαν, έξω από το μυαλό και τις μανίες του Αντρέι. Κάτι διαφορετικό από το λατρευτικό και τη σκέτη εξύψωση της προσωπικότητας του πατέρα του σκηνοθέτη σε ένα σχεδόν θεϊκά «ανώτερο» ον. Και επειδή η αρχική αφήγηση δεν είχε την πρόθεση κάποιας αυτο-εξομολόγησης που θα έπαιζε τον ρόλο μιας σκεπτικιστικής «διαθήκης», το «Σινεμά σαν Προσευχή» καταλήγει να είναι ένα τέμπλο στο οποίο καλούνται να γονατίσουν οι πιο φανατικοί οπαδοί του έργου του. Δηλαδή, κάτι που δεν με καλύπτει όταν μιλάμε για ντοκιμαντέρ…