του Νίκου Παλάτου

Στην τρίτη του σκηνοθετική απόπειρα, το εκ Βουλγαρίας auteur δίδυμο των Κριστίνα Γκρόζεβα και Πέταρ Βαλσάνοφ απομακρύνεται σημαντικότατα από την αυστηρά ντόπια θεματολογία των προηγούμενων ταινιών του. Ομολογώ πως τόσο «Το Μάθημα» (2015) όσο και το «Glory» (2017) μου είχαν αφήσει θετικότατες εντυπώσεις ως κάτι παραπάνω από ικανοποιητικά δείγματα σύγχρονου βαλκανικού κινηματογράφου, καθώς μέσω μιας απλής και στρωτής αφήγησης αναδείκνυαν έναν προβληματισμό που έκρυβε πολλά κοινά σημεία αναφοράς με τη δική μας κουλτούρα, καθώς και με την κοινωνική πραγματικότητα που βιώνουμε (ειδικά κατά τα τελευταία έτη). Κι ας μην διαθέτουμε το κομμουνιστικό παρελθόν της γείτονος χώρας, το οποίο σε αμφότερα τα φιλμ δήλωνε (ως κατάλοιπο, έστω) σταθερά παρόν.

Δραπετεύοντας με τούτον τον «Πατέρα» από τα ασφαλή στεγανά μιας ντόπιας κατάστασης που έδειξε πως κατέχει καλά, κι έχοντας αποφασίσει να καταπιαστεί με ένα κατά τι «παγκόσμιας» εμβέλειας θέμα, το δημιουργικό ντουέτο δείχνει (τουλάχιστον μέχρι νεωτέρας) πως αδυνατεί να αρθρώσει ουσιαστικό λόγο άπαξ της απώλειας της γνωστής σε αυτό «ντόπιας» πυξίδας. Ο συνδυασμός buddy movie και οικογενειακής σάτιρας, με αφορμή το πένθος για την απώλεια ενός προσφιλούς προσώπου, αστοχεί χαρακτηριστικά, με τη σακαράκα του ελαφρώς φευγάτου Βασίλι να μένει νωρίς από καύσιμα. Όπερ σημαίνει με το ξεκίνημα σχεδόν του ταξιδιού του στους δρόμους της επαρχιακής Βουλγαρίας, όπου αναζητεί την (αμφίβολη) παρηγοριά στην απέραντη θλίψη του.

Μια συνήθη προοπτική των road movies αποτελεί η λύτρωση των ηρώων τους από τον όποιο βραχνά τούς έχει οδηγήσει στη φυγή, η οποία ως λύση συνήθως παραμονεύει στο τέλος του δρόμου γι’ αυτούς. Σε κάποιες περιπτώσεις, η λύτρωση δεν έρχεται παρά μόνο αφού το ταξίδι έχει μετατραπεί σε μικρή οδύσσεια, κάνοντας τη διαδρομή προς την επιθυμητή «σωτηρία» να έρχεται μαζί μ’ έναν αβίαστο αναστεναγμό ανακούφισης. Περίπου κάτι τέτοιο συμβαίνει στον ζωγράφο Βασίλι, ο οποίος έχοντας μόλις κηδέψει την πολυαγαπημένη του γυναίκα και γεμάτος τύψεις από την ανάρμοστη συμπεριφορά που επέδειξε στην τελευταία (ανολοκλήρωτη) τηλεφωνική συνομιλία μαζί της, θεωρεί πως η μακαρίτισσα ψάχνει τρόπο να έρθει σε «επαφή» μαζί του! Ο ορθολογιστής γιος του, που καθόλου δεν πιστεύει σε τέτοια μεταφυσικά, εκών άκων τον ακολουθεί στη διαδρομή προς αναζήτηση περίφημου μέντιουμ, αν και είναι φανερό πως οι σχέσεις τους δεν είναι και οι καλύτερες. Βλέποντας, όμως, τον πατέρα του να έχει τέτοιο βάρος στη συνείδησή του, το οποίο καλά-καλά δεν τον αφήνει να πάρει ανάσα, δεν μπορεί να κάνει κι αλλιώς.

Η ταινία προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο ιλαρό των περιπετειών που τυχαίνουν στο αταίριαστο δίδυμο (όπως η φάση με το κλεμμένο κάρο και τις… ιπτάμενες κολοκύθες) και στο τραγικό της χαρμολύπης (όπως ο ύπνος στο δάσος εν αναμονή δήθεν σπουδαίου κοσμικού συμβάντος), αλλά δεν καταφέρνει να εντάξει σε αυτά τα επεισόδια τον αληθινό σκοπό του ταξιδιού με τρόπο που να αφορά. Το πένθος μαζί με την επικείμενη επίκληση του πνεύματος της μακαρίτισσας Βαλεντίνα ούτε σκαμπρόζικα παρουσιάζεται όπως στο «Πονηρό Πνεύμα» (1945) του Ντέιβιντ Λιν, ούτε με μαγευτικά ενδοσκοπικό τρόπο όπως στην «Ιουλιέτα των Πνευμάτων» (1965) του Φεντερίκο Φελίνι. Η όλη ιδέα εξαντλείται στο σερί των λανθασμένων (έως… κουλών) αποφάσεων του Βασίλι, στην κόντρα με τον γιο του, Πάβελ, αλλά και στα αμέτρητα τηλεφωνήματα του τελευταίου προς τη γυναίκα του, στην οποία προσπαθεί να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα (η εξαιρετική πρωταγωνίστρια του «Μαθήματος» πάει στράφι εδώ, αφού ακούμε μονάχα τη φωνή της μέσω κινητού τηλεφώνου). Όλα αυτά μέσω ενός ρυθμού που από τα μισά της διαδρομής και μετά σέρνεται (το γεύμα στο εστιατόριο δοκίμασε την υπομονή μου), η δε διττή έννοια που αποκτά ο τίτλος του έργου ουδόλως έχει να προσφέρει κάτι, μιας και κατά τα ειωθότα του «είδους» οι τίτλοι τέλους παραμονεύουν. Διότι πρόκειται για art-house (και έτσι το κάνουμε, πια)!