του Νίκου Παλάτου

Το σημείο κλειδί στην άνωθεν περίληψη είναι η λέξη περιμένει. Η αιώνια θαρρεί κανείς αναμονή του Ζάμα είναι το μοναδικό πλήρως αντιληπτό γεγονός στην ταινία – επιστροφή της Αργεντίνας σκηνοθέτιδος Λουκρέσια Μαρτέλ, με τον θεατή να γίνεται κοινωνός της αναμονής αυτής με έναν παράδοξο τρόπο: θα περιμένει εύλογα να δει κάτι να γίνεται… επιτέλους (!) εδώ πέρα. Όσο μάταια περιμένει ο Ζάμα, όμως, άλλο τόσο θα περιμένει κι αυτός! Μεταφέροντας στη μεγάλη οθόνη το ομότιτλο μυθιστόρημα του συμπατριώτη της συγγραφέα Αντόνιο ντι Μπενεντέτο, η Μαρτέλ με τούτο εδώ (του οποίου η εκτός διαγωνιστικού συμμετοχή στο περσινό Φεστιβάλ Βενετίας θεωρήθηκε… αρνητική έκπληξη από τους «φεστιβαλικούς» κύκλους), ενώ κρατά στα χέρια της ένα κείμενο που βρίθει Ιστορίας, ξεχνά (ή δεν την ενδιαφέρει) να τη μετουσιώσει σε «ιστορία». Αδιαφορεί πλήρως για οποιασδήποτε μορφής πλοκή, επιλέγοντας μια αφήγηση (με την πολύ ευρεία έννοια του όρου) ελλειπτική και δυσνόητη, που κάνει την παρακολούθηση του εγχειρήματός της σχεδόν ανυπόφορη.

Ο κεντρικός ήρωας είναι ένας αδρανής και ανεπιθύμητος (απ’ ό,τι φαίνεται) αξιωματούχος, ο οποίος εργάζεται υπό τον τοπικό δικαστή σε μικρό παράκτιο μέρος της Νοτίου Αμερικής. Η φύση της εργασίας του δεν γίνεται ποτέ ξεκάθαρη, καθώς τον παρακολουθούμε σε διάφορες πτυχές της καθημερινότητάς του, οι οποίες περιστρέφονται πάντα γύρω από την προσδοκώμενη μετάθεσή του. Η οικογένειά του δεν τον έχει ακολουθήσει σε αυτή την άτυπη εξορία, γεγονός που του επιτρέπει να ερωτοτροπεί με τη σύζυγο ενός ευγενή της περιοχής, η οποία περισσότερο φαίνεται να παίζει μαζί του, παρά να ενδίδει στα καλέσματά του. Ταυτόχρονα, δείχνει να αφουγκράζεται τη διάχυτη ανησυχία που προκαλεί η θρυλούμενη έλευση ενός διαβόητου ληστή ονόματι Βικούνια, την οποία ο ίδιος δεν συμμερίζεται μιας και τον θεωρεί προ πολλού νεκρό.

Τα διάφορα μικροεπεισόδια που αποτελούν την… αφόρητη καθημερινότητα του Ζάμα, παρουσιάζονται εντελώς ασύνδετα, με τους διάφορους δεύτερους χαρακτήρες να μπαίνουν και να βγαίνουν από τη δήθεν αφήγηση, χωρίς να γίνεται ποτέ αντιληπτό ποιοι ακριβώς είναι και τι πρεσβεύουν για τον βασικό ήρωα. Αυτός είναι μπλεγμένος σε μια «καφκική» κατάσταση αναμονής, τιμωρούμενος κατά τα φαινόμενα για κάτι που μπορεί να έχει πράξει στο παρελθόν (αλλά μπορεί και όχι), κάτι που σε κάθε περίπτωση ουδείς μπορεί ακριβώς να γνωρίζει! Η οργή του για το σισύφειο μαρτύριο που περνά, βρίσκει διέξοδο στην παρενόχληση των ιθαγενών γυναικών και των σκλάβων, σε ένα ημιτελές (όπως είναι τα πάντα στο φιλμ, άλλωστε) σχόλιο για την αποικιοκρατική εποχή. Οι αφαιρετικοί διάλογοι ουδόλως αποσαφηνίζουν τις αμαρτίες που πληρώνει ο Ζάμα, αφού δεν ακολουθούν κανέναν απολύτως ειρμό, με τα ίδια και χειρότερα να ισχύουν για την ανύπαρκτη σύνδεση των σκηνών (το μοντάζ μοιάζει να είναι άγνωστη λέξη εδώ). Η δονκιχωτική εκστρατεία του Ζάμα για την έγκαιρη σύλληψη του Βικούνια έρχεται εντελώς στα ξαφνικά, τόσο που να μην γίνεται άμεσα φανερό εάν τα όσα διαδραματίζονται εξακολουθούν να αποτελούν μέρος της (υποτυπώδους, έστω) γραμμικής αφήγησης ή εμφανίζονται εν είδει flashback.

Ο Ζάμα αντιπροσωπεύει ως χαρακτήρας την μπουρζουαζία της αποικιοκρατικής εποχής, αυτής όμως που είχε εμφανώς παρακμάσει και θεωρούσε πως ο μιμητισμός ενός δήθεν μεγαλείου στον τρόπο ζωής θα έφερνε ως αποτέλεσμα την κοινωνική άνοδο. Η ανέλιξη του ήρωα στα ανώτερα στρώματα, προσδοκία που ίσως εμφανιστεί με την αναμενόμενη μετάθεσή του, δυστυχώς όλο έρχεται κι όλο… δεν έρχεται, παρά τις δύο σχεδόν ώρες που κρατούν οι δραματικές (#diplhs) του προσπάθειες για να την επιτύχει.