του Νίκου Παλάτου

Αναζητώντας κάποια στοιχεία για την ιρανική γιορτή του τίτλου με το όνομα Γιάλντα, έπεσα πάνω σε ανταποκρίσεις από το περσινό Sundance (όπου το φιλμ κέρδισε το βραβείο καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας), στις οποίες υπήρχαν παραλληλισμοί τούτου του δεύτερου σκηνοθετικού εγχειρήματος του Μασούντ Μπακσί με… «Το Δίκτυο» (1976) του Σίντνεϊ Λουμέτ! Εάν είχα διαβάσει τα σχετικά άρθρα πριν παρακολουθήσω την ταινία, ομολογώ πως θα με εξίταρε η προοπτική ενός τόσο προχωρημένου και καίριου δείγματος γραφής του σύγχρονου ιρανικού σινεμά. Καθώς, όμως, είχα ήδη δει την «Γιάλντα», ατυχώς έμεινα με την απορία ζωγραφισμένη στο πρόσωπο για το τι ακριβώς «είδε» ο ποιητής. Κάπου, βέβαια, κατανόησα τους καλούς συναδέλφους του εξωτερικού. Αυτοί, άλλωστε, ούτε το «Αυτόφωρο» της Πέπης Τσεσμελή, ούτε το «Επιτέλους Μαζί» του Ανδρέα Μικρούτσικου δύνανται να έχουν υπόψη τους.

Αντλώντας τις ρίζες της από την ζωροαστρική παράδοση, η Γιάλντα αποτελεί περσικό έθιμο που εορτάζεται κατά την μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου (γύρω στις 20 του Δεκέμβρη) , σημαίνοντας την αρχή του χειμώνα. Είναι η πλέον κατάλληλη ίσως ημέρα, μιας και οι οικογένειες είναι μαζεμένες γύρω από γιορτινά τραπέζια, ώστε δημοφιλέστατο ντόπιο τηλεοπτικό reality να παίξει ένα από τα πιο γερά χαρτιά που διαθέτει, για να κρατήσει έτσι άπαντες καρφωμένους μπροστά στους δέκτες. Έπειτα από τη σύναψη «προσωρινού» γάμου (μία από τις πολλές και άγνωστες στο δυτικό κοινό ιρανικές ιδιαιτερότητες), η νεαρή Μαριάμ σκοτώνει τον κατά πολύ μεγαλύτερο σε ηλικία σύζυγό της. Η ίδια διατείνεται πως επρόκειτο περί ατυχήματος, όμως, η κόρη του θύματος και ο δικαστής που δίκασε την υπόθεση είχαν εντελώς διαφορετική γνώμη, στέλνοντας τη σχεδόν έφηβη γυναίκα στην κρεμάλα. Η μη τήρηση από μεριάς της του απαρέγκλιτου προσυμφωνηθέντος γαμήλιου όρου περί μη εγκυμοσύνης της, στέκει ως άκρως καταδικαστικό γεγονός, βεβαιότητα που η ίδια θα προσπαθήσει ν’ ανατρέψει. Όχι, όμως, στην αίθουσα κάποιου εφετείου, αλλά σε plateau τηλεοπτικού σταθμού, μπροστά στα μάτια εκατομμυρίων τηλεθεατών! Σε περίπτωση που η πλειονότητα των sms που θα λάβει το κανάλι είναι υπέρ της, και αν φυσικά η κόρη του μακαρίτη δείξει μεγαλοψυχία συγχωρώντας τη δολοφόνο του πατέρα της, τότε η Μαριάμ θα μπορέσει ν’ αναπνεύσει ξανά ελεύθερη. Σε αντίθετη περίπτωση, η αγχόνη την περιμένει οριστικά και αμετάκλητα.

Μοιάζει με πρώτης τάξεως υλικό για σάτιρα ολκής του τηλεοπτικού κανιβαλισμού, η σκηνοθετική όμως ματιά του άλλοτε ντοκιμαντερίστα Ιρανού σκηνοθέτη είναι άκρως σοβαρή ώστε να εκληφθεί ως τέτοια. Ακολουθώντας αφηγηματική γραμμή που φέρνει σε δραματικό θρίλερ χαρακτήρων, το «Γιάλντα» εξελίσσεται σε ακαθόριστου είδους φαρσικό δράμα, όπου ο τηλεοπτικός παραγωγός προσπαθεί να διατηρήσει το ενδιαφέρον του κοινού αμείωτο καταφεύγοντας σε όλων των ειδών τα κόλπα, ο δε τσαχπίνης παρουσιαστής δείχνει να συμπάσχει με θύτη και θύμα, επιδεικνύοντας γλυκερή συγκατάβαση σε εναλλαγή με φινέτσα τρανού anchorman. Από την άλλη, οι δύο αντιμαχόμενες γυναίκες έχουν μπει για τα καλά στο πετσί του «ρόλου» τους, με την κοκέτα κατήγορο να εμφανίζεται αμετακίνητη από την αρχική της θέση και τη δόλια κατηγορούμενη να το ρίχνει στο κλάμα και το σπαραγμό, έχοντας τη μάνα της να σιγοντάρει από δίπλα. Ευχάριστα μουσικά διαλείμματα διακόπτουν ενίοτε τη ροή του προγράμματος (θυμάστε τον Χαρούλη Γατούλη;), ένας εισαγγελέας καταθέτει την αναμφισβήτητη νομική του γνώση (να πω για τον Πέτρο Λεωτσάκο;), ενώ το όλο σκηνικό με τις δερμάτινες χρυσοποίκιλτες πολυθρόνες και το κοινό που παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα ζωντανά από το studio, παραπέμπουν σε κιτσάτο πανηγύρι περιωπής. Υποτίθεται πως κάπου μέσα σε όλα αυτά υπάρχει η σύγκρουση της παράδοσης με τον μοντερνισμό, έννοιες που διαχρονικά προβληματίζουν την ιρανική κοινωνία, όμως, η όποια αμφισβήτηση χάνεται κάτω από τον ανύπαρκτο ρυθμό αφήγησης και το ανεπαρκέστατο σενάριο.

Ό,τι εύστοχο σε σατιρικό επίπεδο πηγαίνει να δημιουργηθεί (το δημοσιογραφικό reportage που παρουσιάζει την υπόθεση στους θεατές είναι αρκούντως γλαφυρό), ακυρώνεται από την αδιανόητη μελούρα του πρώτου σεναριακού twist που θέτει (και καλά) την υπόθεση σε νέες βάσεις (κατακαημένη Μάρθα Βούρτση, τι έχεις ακούσει κι εσύ…), καθώς και από την οδική περιπέτεια της «κατηγόρου» Μόνα, που έχει ως αποτέλεσμα να την κάνει να ενεργεί με τρόπο απερίσκεπτο, μόνο και μόνο για να αιτιολογηθεί η μετέπειτα στάση της. Μέσα στο άνωθεν πλαίσιο, οι ευκαιρίες που το στόρι δίνει για κάποιου τύπου κριτική περί φονταμενταλισμού, ποινικής δικαιοσύνης, αμβλώσεων, έγγαμου βίου και χάους διαφορών μεταξύ των κοινωνικών τάξεων στο Ιράν του σήμερα, περνούν και… δεν ακουμπούν. Η στηλίτευση της κουλτούρας της τηλεοπτικής σαβούρας που παγκοσμίως σερβίρεται αβέρτα στους τηλεθεατές, σε συνδυασμό με την ηδονοβλεψία της δυστυχίας, αφήνει αχνά το στίγμα της, αλλά καθώς το στόρι χτίζεται μόνο ως αντανάκλαση άνευ περαιτέρω αλληλεπίδρασης, καταλήγει να συμπαρασύρει στο διάβα της τις σχετικές προθέσεις. Το δε ατελείωτο φινάλε, που θα δοκιμάσει (αναίτια) τις αντοχές των θεατών, κάνει την τελική ετυμηγορία για τη «Γιάλντα» να μη μπορεί παρά να είναι καταδικαστική.