του Ηλία Φραγκούλη

Στην παράδοση που θέλει τους Έλληνες «δημιουργούς» να εμμένουν σε έναν δικό τους κινηματογραφικό κόσμο – ταυτότητα (ενίοτε για να είναι άμεσα αναγνωρίσιμος και στα φεστιβαλικά χωράφια της αλλοδαπής αυτός ο κόσμος…), ο Πάνος Χ. Κούτρας είχε επιλέξει από την αρχή της καριέρας του τι «ταμπέλα» θα βάλει στον δικό του: της queer φωνής, ενός στοιχείου που έλειπε από το ντόπιο σινεμά, το οποίο υπηρετεί μέχρι σήμερα… υπερήφανα, με ή χωρίς την camp ντουντούκα.

Οι ταινίες του Κούτρα αποτελούν ένα κράμα άκρατου μελοδραματισμού, σκουπιδολατρείας, αυτογνωσίας και εκατομμυρίων ανασφαλειών ταυτόχρονα, ενθουσιασμού και ρίσκων που ή θα τον βγάλουν νικητή στα end credits ή… θα μαζεύει τα κομμάτια του μετά τη σύγκρουση. Δε γνωρίζουμε απαραίτητα με τι συγκρούεται, όμως σχεδόν το επιζητά το «ατύχημα», λες και ο στόχος είναι να βρει (όχι να δοκιμάσει) τις αντοχές του.

Η φόρα του βγήκε σε ήττα στην «Αληθινή Ζωή» (2004), αλλά με τη «Στρέλλα» (2009) όχι μόνο τα πάντα λειτούργησαν με ιδανικό timing για τη δημιουργία ενός εγχώριου instant classic, αλλά ο Κούτρας (μαζί με το Λάνθιμο, εννοείται) φορτώθηκε στους ώμους του και μια ολόκληρη κινηματογραφική γενιά η οποία ήθελε ν’ αλλάξει το τοπίο της ελληνικής κινηματογραφίας, ειρωνικά, επιλέγοντας… την «ομίχλη». Όσο δύσκολη έγινε η συνέχεια της πολιτικής που ώθησε το σινεμά αυτού του τόπου προς την «παραξενιά», άλλο τόσο δύσκολη θα ήταν η συνέχεια και για τον Κούτρα. Γιατί η «Στρέλλα» είναι ένα… tough act to follow. Είναι εκείνη η ταινία που θα στέκεται σαν μπάστακας πάνω από τη φιλμογραφία του και θα τον υποχρεώνει σε αυτή τη σύγκριση για πολλά χρόνια.

Το «Xenia» δεν είναι η ταινία η οποία ξεπερνά τον Κούτρα που ξέρουμε. Ο ίδιος, όμως, είναι πιο σκηνοθέτης από ποτέ. Και σε κάνει λιγάκι να σιχτιρίζεις επειδή διακατέχεται από την έρμη την κατάρα των ταλαντούχων σκηνοθετών που έβγαλε αυτή η χώρα, οι οποίοι δεν αποκόβονται από το προσωπικό για να εξερευνήσουν το… αληθινά διαφορετικό, ενός σινεμά ειδών που μακάρι κάποτε να τους «κοντράρει» ακόμη πιο δημιουργικά. Με άλλα λόγια, ξέρεις τι να περιμένεις από το «Xenia». Την ιστορία που φλερτάρει με το over the top, το gay στοιχείο που θέλει να κάνει διατάραξη κοινής ησυχίας, ένα κομμάτι από αυτό το φοβισμένο ταξίδι της ωρίμανσης / ενηλικίωσης που δε μοιάζει καθόλου με παραμύθι αλλά στο σινεμά… γίνεται να το «δούμε» κι έτσι, συναισθηματικά (στην ψυχή των ηρώων και του σεναρίου) ή ολότελα «χειροπιαστά» (βλέπε τις πιο ονειρικές και φαντασιακά ευρηματικές στιγμές του φιλμ). Στο «Xenia» υπάρχει η Αλίκη! Αλλά είναι αγόρι. Και το «θαύμα» που ζητάει είναι η πατρική αναγνώριση. Ένας «λογαριασμός» που πονάει, πρέπει να φύγει από τη μέση και να συνεχιστεί η ζωή, μέσα ή έξω από το παραμύθι, ανάλογα με την απόφαση την οποία θα πάρει κυρίως ο Ντάνι (αποκάλυψη ο πρωτοεμφανιζόμενος Κώστας Νικούλι), το 16χρονο πουστάκι με τα γλειφιτζούρια (που δε σε κάνουν μεγαλύτερο ή μικρότερο…) και το… λευκό κουνέλι (που… «Oh dear! Oh dear!», θα είναι αργά όταν καταλάβεις πόσο σε ξεγέλασε).

Φυσικά, ο Όντι (Νίκος Γκέλια), ο straight αδελφός, είναι ο κάπως πιο παραμελημένος από το σενάριο χαρακτήρας, το υποχρεωτικό αντίβαρο και η φωνή της λογικής, που «φοράει» έως και κάποια ρομαντικά στερεότυπα με βεβιασμένο τρόπο ή ψάχνει την εκπλήρωση και του δικού του «παραμυθιού», μέσω της συμμετοχής του σε ένα διαγωνισμό μουσικού talent show στη Θεσσαλονίκη. Εκεί όπου επέρχεται η… μη κλιμάκωση του τελευταίου μέρους. Άπαξ και φθάνουν στον προορισμό τους τα δύο αδέλφια, μια παράξενη αμηχανία ισοπεδώνει σχεδόν όλη τη μυθοπλασία του έργου, βάζοντας λανθάνοντα στοιχεία φάρσας που σίγουρα δεν αποδίδουν δραματουργικά. Δίχως κάποιας μορφής εξιλέωση ή το νεύρο και το ρυθμό που το χαρακτήριζε για σχεδόν 90 λεπτά, το «Xenia» χάνει τον προσανατολισμό του, στρίβει δια του «και πάλι ωραίοι είμαστε» και… πάει περίπτερο για ένα cameo ουρανοκατέβατο, το οποίο προσπαθεί να σου κλείσει το μάτι… ματαίως.

Πέραν των σεναριακών «ατασθαλιών» τού επιλόγου, οι φευγαλέες αναφορές στη σημερινή κοινωνική κατάσταση της Ελλάδας, με τις ενδείξεις ρατσιστικής βίας και το νεο-φασισμό, δεν ξεφεύγουν από προβλέψιμες εικονογραφήσεις «καταγγελίας» και φαντάζουν ως ένα εμβόλιμο πολιτικό σχόλιο που θα «έπρεπε» να βγει προς τα έξω. Κάτι σαν συνειδητοποιημένο «κουλέρ λοκάλ» στοιχείο, κάτω από τη θέα της Ακρόπολης. Παραδόξως, το αντίστοιχο statement λειτουργεί καλύτερα στις σκηνές σύγκρουσης του Ντάνι με τους αλλοδαπούς της επαρχίας (εκεί, άλλωστε, το ζήτημα γίνεται και πιο πολυδιάστατο).

Αντί ετυμηγορίας, ακόμη κι αν μιλάμε για δύο διαφορετικά φιλμ, η απόλυτη επιτυχία της «Στρέλλας» πατούσε πάνω σε ένα σαφώς πιο γερό σενάριο, μια ιστορία δυνατή που σε πήγαινε κάπου, μέχρι τέλους (για να μη μιλήσω για τον… οδοστρωτήρα που ακούει στο όνομα Μίνα Ορφανού). Το «Xenia» δεν έχει παρόμοια χαρίσματα. Διαγράφει, όμως, την ανοδική πορεία του ίδιου του Κούτρα ως σκηνοθέτη. Ικανότερου από ποτέ. Κι αυτό είναι το πιο αισιόδοξο πράγμα που σου αφήνει τούτο το φιλμ, πραγματικά. Η γνώση τού ότι ο Πάνος Χ. Κούτρας παραμένει ένα από τα σοβαρά κεφάλαια του ελληνικού σινεμά σήμερα.