του Ηλία Φραγκούλη

Μου άφησε ανάμεικτα (έως και άσχημα) συναισθήματα αυτή η απόπειρα του Γκασπάρ Νοέ, ενός δημιουργού που γουστάρω ιδιαίτερα, με κορυφαίες (και απόλυτα controversial) δουλειές στη φιλμογραφία του. Από κάθε άποψη, ο Νοέ είναι ο πλέον λάθος σκηνοθέτης που θα μπορούσε να καταπιαστεί με το θέμα των γηρατειών. Ίσως δεν είναι τόσο τραγικά… απάνθρωπος και κυνικός όσο ο Μίκαελ Χάνεκε της «Αγάπης» (2012), όμως, ουσιαστικά δεν τρέφει και κάποια μεγαλύτερη συμπάθεια για το είδος μας. Από την άλλη, χωρίς να επιθυμώ να το αναπτύξω περισσότερο (λόγω μακροχρόνιας εμπειρίας με συγγενικό πρόσωπο πρώτου βαθμού), ο χειρισμός του επάνω στο (βασανιστικό) ζήτημα της άνοιας είναι αφελής και, από ένα σημείο κι έπειτα στη δράση του «Vortex», καταντά αστεία ανόητος.

Η ταινία ξεκινά μ’ ένα φιλμικό κάδρο που ενώνει τις ζωές εκείνου κι εκείνης. Πρόκειται για ένα ηλικιωμένο ζευγάρι το οποίο περνά τις μέρες του κυρίως κατ’ οίκον, με λιγοστές εξόδους στη γειτονιά, για τα απαραίτητα. Σε μια τέτοια, εκείνη σχεδόν «χάνεται» γυρνοβολώντας σε κοντινά μαγαζιά κι εκείνος την αναζητά πανικόβλητος. Είναι σαφές πως εκείνη έχει αρχίσει να ξεχνά, η άνοια προχωρά με καλπάζοντα ρυθμό κι εκείνος ανησυχεί για κάθε ενδεχόμενο χειρότερου προβλήματος υγείας και των δυο τους, για «ατυχήματα» που μπορεί να έχουν τραγική κατάληξη (όπως το ανοιχτό γκάζι της κουζίνας) ή για αναπάντεχα δικά του συμβάντα (όπως ένα καρδιακό επεισόδιο) που θα θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή του, όντας αβοήθητος.

Από τη στιγμή που ο Νοέ θέλει να μας προειδοποιήσει για την κατάσταση εκείνης (μετά από ένα «ευχάριστο διάλλειμα» με την Φρανσουάζ Αρντί να ερμηνεύει το «Mon Amie la Rose»!), το φιλμ… κόβεται στα δύο, μ’ ένα split screen παράλληλης δράσης και τις κάμερες να παρακολουθούν αμφότερους, (κυρίως) καθώς κυκλοφορούν εντός του δαιδαλώδους διαμερίσματός τους, βουτηγμένου σε κινηματογραφικές αναφορές και αφίσες ταινιών (εκείνος δηλώνει πως γράφει ένα βιβλίο με θέμα τα όνειρα στο σινεμά). Ένας ενήλικας γιος, αλλά όχι ακριβώς υπεύθυνος ώστε ν’ αντιμετωπίσει το πρόβλημα, προσπαθεί να τους κατευθύνει προς τη «λύση» ενός ιδρύματος / οίκου ευγηρίας με ανάλογα εκπαιδευμένο προσωπικό το οποίο μπορεί ν’ ανταπεξέλθει, όμως, ο πατέρας του αρνείται έντονα.

Σταδιακά, το εξαιρετικό εύρημα του split screen (που θα έδινε σπουδαία αποτελέσματα εάν παρέμενε πιστό στην οπτική των πραγμάτων από την αντίστοιχη ματιά των δύο ηρώων) κάνει «νερά», χάνει κάθε ίχνος συνέπειας ως προς το τι θέλει να πει, να δηλώσει και να δείξει, και παρακολουθεί ή παρουσιάζει… άλλα αντί άλλων (με αποθέωση το «μοιρασμένο» διπλό κάδρο ανάμεσα σε μάνα και γιο, μετά την ολοκλήρωση των δύο ωρών του φιλμ, που σχεδόν ακυρώνει το βαθύτερο νόημα της αισθητικής επιλογής του Νοέ για το «Vortex»)! Η δραματοποίηση του καταστασιακού, δε, προχωρά σε σχηματοποιήσεις και θλιβερούς μελοδραματισμούς που ποτέ δεν θα περιμέναμε να δούμε σε ταινία του Νοέ.

Η κατάληξη είναι απελπιστική, ψυχρά αδιάφορη (όσο κι αν ο Νοέ νομίζει ότι αγγίζει το συναίσθημα και τον ανθρώπινο πόνο) και… ψεύτικη. Όπως και το ίδιο το σινεμά, θα μου πείτε. Οποία ειρωνεία.

Ζορζ Ντελρί. «Τα σπίτια είναι για τους ζωντανούς». Ακατοίκητες εικόνες. Από «άλλο» έργο!