του Παναγιώτη Παναγόπουλου

Στην υποδειγματικά σουρεαλιστική φιλμογραφία του Λουίς Μπουνιουέλ, η «Τριστάνα» βρίσκεται κάπου στη μέση. Και ως αποτύπωση της σκηνοθετικής του φιλοσοφίας, αλλά και κυριολεκτικά. Λίγο μετά τη «Βιριδιάνα», τον «Εξολοθρευτή Άγγελο», «To Ημερολόγιο μιας Καμαριέρας» και την «Ωραία της Ημέρας», και λίγο πριν από την τελική του τριλογία, την «Κρυφή Γοητεία της Μπουρζουαζίας», το «Φάντασμα της Ελευθερίας» και το «Σκοτεινό Αντικείμενο του Πόθου». Φυσικά, τα δείγματα της γραφής του Ισπανού δημιουργού είναι παρόντα, όμως σε μια περισσότερο ήπια μορφή από εκείνη που χαρακτηρίζει τις σημαντικότερες ταινίες του.

Στην «Τριστάνα», που βασίζεται σε μυθιστόρημα του Μπενίτο Πέρεθ Γάλδο (ένα από τα χειρότερά του, όπως έλεγε ο Μπουνιουέλ!), η νεαρή πρωταγωνίστρια χάνει τα πάντα όταν μένει ορφανή. Ο Δον Λόπε θα της προσφέρει στέγη και προστασία, δεν θα αργήσει όμως να θελήσει ανταλλάγματα. Άλλωστε, αυτός ήταν ο κύριος λόγος της προσφοράς του. Άνθρωπος με παιδεία, αλλά πιεστικός, άθεος που όμως κάνει παρέα με κληρικούς, ο Δον Λόπε είναι μια έντονη προσωπικότητα με αντιφάσεις, που δεν θα αργήσει να υποτάξει την Τριστάνα. Η υποταγή της, ωστόσο, θα είναι προσωρινή. Ο Δον Λόπε ενώ τη δεσμεύει, την ίδια στιγμή της λέει ότι είναι το ίδιο ελεύθερη με αυτόν.

Με μια κίνηση απροσδόκητη για εκείνον, η Τριστάνα θα αξιοποιήσει την ελευθερία της. Θα εγκαταλείψει τον Δον για να παντρευτεί έναν νεαρό ζωγράφο. Λίγο αργότερα, όμως, θα αρρωστήσει και το πόδι της θα ακρωτηριαστεί. Θα επιστρέψει στον Δον Λόπε, με τις ισορροπίες να έχουν αλλάξει. Εκείνη είναι πια η κυρίαρχη, εκείνος είναι πιο αδύναμος, ενώ η Τριστάνα θα επιβάλει τη γοητεία της και σε έναν πιτσιρικά μουγκό υπηρέτη που την επιθυμεί. Τον απωθεί, αλλά ξεγυμνώνεται μπροστά του για να τον προκαλέσει.

Όλη η ταινία περιστρέφεται γύρω από τη σχεδόν σαδομαζοχιστική, κρύα – ζεστή σχέση της Τριστάνα με τα αρσενικά που βρίσκονται κοντά της και κυρίως με τον Δον Λόπε, τον άντρα που εκμεταλλεύτηκε τα νιάτα και την ανάγκη της. Φυσικά, επειδή πρόκειται για ταινία του Μπουνιουέλ, όλα αυτά δεν έχουν ίχνος μελοδραματισμού. Τόσο η εκμετάλλευση από τον Δον Λόπε, όσο και η αποφασισμένη επιστροφή της Τριστάνα, χαρακτηρίζονται από ψυχρότητα και υπολογισμό.

Ο Μπουνιουέλ τοποθετεί τη δράση σε πολύ λίγους, κυρίως εσωτερικούς χώρους, εντείνοντας την κλειστοφοβική, ασφυκτική ατμόσφαιρα. Είναι η καλύτερη ταινία του σκηνοθέτη; Σίγουρα, όχι. Είναι όμως μια ευκαιρία για όσους δεν έχουν επαφή με το έργο του, να αποκτήσουν μια εικόνα χωρίς να πέσουν απευθείας στα βαθιά. Τα βασικά στοιχεία της φιλμογραφίας του υπάρχουν εδώ, άλλωστε. Το σχόλιο για την υποκρισία, τη θρησκεία, την ερωτική χειραγώγηση, τα παιχνίδια του υποσυνείδητου. Όλα στριμώχνονται στο σπίτι του Δον Λόπε, σε ένα παιχνίδι καταπίεσης και υποταγής που εναλλάσσει διαρκώς τους ρόλους νικητή και ηττημένου. Στο τέλος, ένα παράθυρο θα ανοίξει για να μπει παγωμένος φρέσκος αέρας και η ιστορία της Τριστάνα θα γυρίσει μέσα σε δευτερόλεπτα προς τα πίσω, στην αρχή, προτού συμβούν όλα αυτά που άλλαξαν τη ζωή της.