της Ελεωνόρας Βερυκοκίδη

Συρία, 2011. Καθώς οι πολεμικές αναταραχές αναγκάζουν ανθρώπους να παίρνουν διαφορετικές αποφάσεις για το μέλλον, ένα ετερόφυλο ζευγάρι «χωρίζει» με σκοπό την επιβίωση στην Ευρώπη. Η Αμπίρ παντρεύεται κάποιον από την Πρεσβεία της Συρίας στο Βέλγιο και ο Σαμ Αλί γίνεται ο ίδιος έργο Τέχνης, αποθεώνοντας το living art. Ένα χρόνο μετά, τον βρίσκουμε στη Βηρυτό ως πρόσφυγα που συναντιέται με τον Τζέφρι Γκόντφροϊ, διάσημο και controversial καλλιτέχνη ο οποίος (όπως αναφέρει σε μια σκηνή του φιλμ) «πουλάει νόημα» και θα ζωγραφίσει στην πλάτη του Σαμ Αλί ένα tattoo με τη visa της Σένγκεν!

Σε μία εποχή όπου τα προϊόντα ήταν πιο εύκολο να ταξιδέψουν από χώρα σε χώρα απ’ ό,τι οι άνθρωποι, το σώμα του Σαμ Αλί γίνεται ο «καμβάς» για ένα έργο Τέχνης αξίας πολλών εκατομμυρίων, δίνοντάς του τη δυνατότητα να ταξιδεύει μεν, μα ταυτόχρονα κρατώντας τον δέσμιο λόγω υποχρεωτικών εμφανίσεων σε μουσεία και gallery, καθώς δε θα ήταν δυνατόν να εμφανιστεί το έργο δίχως το σώμα. Στην πραγματικότητα, το φιλμ είναι εμπνευσμένο από το «Tim» (2006), ένα ζωντανό έργο Τέχνης του Βέλγου καλλιτέχνη Βιμ Ντελβόγιε (ο οποίος εμφανίζεται και στην ταινία). Το έργο εκτίθεται στο Μουσείο Παλιάς και Νέας Τέχνης στην Τασμανία, όπου ο Τιμ Στάινερ, με ένα tattoo που απεικονίζει την Παρθένο Μαρία σε μεξικανικό ύφος στην πλάτη, πρέπει να εμφανίζεται για αρκετές ώρες σε μία gallery σαν ανθρώπινος «πίνακας», τηρώντας το συμβόλαιο που έχει υπογράψει. Όταν πεθάνει, το tattooed δέρμα του θα μεταφερθεί σε πίνακα.

Κάπως έτσι και ο Σαμ Αλί εμφανίζεται σε μία gallery, αναδεικνύοντας το έργο Τέχνης που βρίσκεται στην πλάτη του, φτάνοντας στο σημείο, προς το τέλος του φιλμ, να πωλείται και ο ίδιος κατά τη διάρκεια δημοπρασίας ως έργο καλλιτεχνικής δημιουργίας! Το όλο σκηνικό μπορεί κάπου να θυμίσει και «Το Τετράγωνο» (2017) του Ρούμπεν Έστλουντ, αλλά σαφώς απέχει από το στόρι ή όσα πραγματευόταν εκείνο το πιο σατυρικό σε προσανατολισμό φιλμ. Εδώ κυριαρχεί μια πιο ρεαλιστική ματιά και στόχευση, με αρκετούς από τους διαλόγους να στηρίζονται σε νομοθεσίες γύρω από τα ανθρώπινα δικαιώματα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι λείπει από το φιλμ ο ρομαντισμός. Από τη μία βλέπουμε έναν γάμο σαν μία ξεκάθαρη σύμβαση προς το συμφέρον δύο πλευρών και από την άλλη μία μακρόχρονη σχέση που δεν παίρνει τέλος παρά τις αντιξοότητες. Δηλαδή, ο ρομαντισμός δε διαφαίνεται με την έννοια του καλλιτεχνικού ρεύματος άλλου αιώνα, αλλά με την έννοια της θέλησης δύο ανθρώπων να είναι μαζί μετά από πόλεμο, μετανάστευση, γάμο, πώληση σώματος – και τα καταφέρνουν. Παραδόξως, αν και η βλασφημία είναι διάχυτη στο φιλμ, σε ένα παγκόσμιο (πλέον) πλαίσιο «πολιτικής ορθότητας», κατέληξε να διεκδικεί το Όσκαρ της καλύτερης διεθνούς ταινίας για λογαριασμό της Τυνησίας εφέτος (δεν το κέρδισε).

Η Καουτέρ Μπεν Χανιά όχι μόνο καταφέρνει ν’ αναδείξει το προσφυγικό ζήτημα στην εποχή μας, αλλά αποφεύγει τους συναισθηματισμούς σκιαγραφώντας τον χαρακτήρα του Σαμ Αλί, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του «ελεύθερο άνθρωπο» που μπορεί να πουλά το δικό του σώμα με τρόπο που εκείνος κρίνει, αλλά και να… σκηνοθετεί τον θάνατό του αν χρειαστεί, ώστε να συνεχίσει να ζει ελεύθερος, όπως εκείνος θα επιθυμούσε. Είναι μετανάστης ή πρόσφυγας; Βρισκόταν η ζωή του σε κίνδυνο όταν διέφυγε από τη Συρία (και από ποιον, τελικά); Μπορούσε να ταξιδέψει και να ζήσει όπως οι υπόλοιποι άνθρωποι στη Γη; Ο Πρέσβης της Συρίας θα τον αποκαλέσει «ντροπή της Συρίας», θα «βαφτιστεί» τρομοκράτης κατά τη διάρκεια δημοπρασίας, θα απελαθεί ηθελημένα και θ’ αποφέρει χρηματικό κέρδος στο «Ισλαμικό Κράτος» με την υποτιθέμενη εκτέλεσή του σε video. Σαν μια σύγχρονη «Νινότσκα», χωρίς κοσμήματα, με πιο αισιόδοξο τέλος…