του Ηλία Φραγκούλη

Δύο χρόνια μετά τον θρίαμβο του «Νονού» (1972), ο Φράνσις Φορντ Κόπολα επιστρέφει με Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών, τρεις οσκαρικές υποψηφιότητες (μεταξύ των οποίων για καλύτερη ταινία και πρωτότυπο σενάριο), όμως, η «Συνομιλία» καταλήγει να είναι ένα εμπορικό φιάσκο στις ΗΠΑ, όπως ακριβώς είθισται σε περιπτώσεις έργων που «έβλεπαν»… πολύ μπροστά από την εποχή τους. Επιπλέον, η κριτική (λανθασμένα) το συνέδεσε με το σκάνδαλο του Watergate, μονάχα εξαιτίας του timing της περιόδου, επιχειρώντας να δώσει στην ταινία μία πολιτική χροιά που ακόμη και ο ίδιος ο σκηνοθέτης της απαρνιόταν διαρκώς (προφανέστατα, ο Κόπολα ονοματίζει το «Blow–Up» του Μικελάντζελο Αντονιόνι σαν βασική επιρροή για τούτη τη δημιουργία του).

Ο Χάρι Κολ του Τζιν Χάκμαν είναι ένας «τεχνικός παρακολούθησης και ασφαλείας», ένα είδος ιδιωτικού ντετέκτιβ που χειρίζεται την τεχνολογία όπως ένας μάγος. Πέρα από τις φωτογραφήσεις, έχει τελειοποιήσει συστήματα ηχογράφησης διαλόγων ακόμη και από εξωφρενικά μακρινές αποστάσεις, ενημερώνεται διαρκώς για τις εξελίξεις και τα νέα επιτεύγματα του κλάδου του και ζει κάτω από συνθήκες εξαιρετικής μυστικότητας, αδυνατώντας να εμπιστευτεί για το παραμικρό ακόμη κι έναν γείτονα ή την κοπέλα που αγαπά.

Το τελευταίο του αντικείμενο «μελέτης» είναι ένα (μάλλον) παράνομο ζευγάρι, η ασφάλεια του οποίου ενδέχεται να βρίσκεται σε κίνδυνο, καθώς ο πελάτης του Κολ θα τους σκότωνε αν έβρισκε την ευκαιρία. Έχοντας ενοχές από ένα παρόμοιο περιστατικό του παρελθόντος που τον έτρεψε σε φυγή, ο Κολ συγκρούεται με τις ηθικές αναστολές του (όντας και βαθιά θρησκευόμενος) και προσπαθεί να βρει έναν τρόπο να αποτρέψει το κακό, συνειδητοποιώντας ταυτόχρονα πως και ο ίδιος έχει γίνει στόχος παρακολούθησης.

Εστιάζοντας σε ένα θεματικό δίπολο ανάλυσης του ήρωα όσο και της κοινωνίας μέσα στην οποία προσπαθεί να επιβιώσει ο Κολ, ο Κόπολα στήνει μία εξαιρετική σπουδή επάνω στην ανθρώπινη ιδιώτευση και τα αμέτρητα… λάθη μας, καταλήγοντας στο οδυνηρό συμπέρασμα πως όσο και να το προσπαθούμε, με ψυχαναλυτικά «τεχνάσματα» ή και υποστήριξη από τη σύγχρονη τεχνολογία, ποτέ δεν θα καταφέρουμε να βρούμε τρόπους να καταλάβουμε ή ν’ αποκαλύψουμε τα συμπεριφορικά «μυστικά» του είδους μας, όσο κι αν χρειαστεί να το παρακολουθήσουμε. Όπως, άλλωστε, λέει χαρακτηριστικά και ο Κολ σε μια σκηνή του έργου, «Δεν ξέρω τίποτα για την ανθρώπινη φύση», εξομολόγηση που τον καθιστά ουσιαστικά τρωτό και αδύναμο να προστατεύσει ακόμη και τον ίδιο του τον εαυτό.

Ο Τζιν Χάκμαν είναι εκπληκτικός στον πρωταγωνιστικό ρόλο, υποδυόμενος έναν κρυπτικό, στα όρια του κοινωνικού αυτισμού χαρακτήρα, που αρνείται κάθε συμμετοχή στο συναίσθημα, όχι επειδή δεν νοιάζεται για τους γύρω του, αλλά γιατί έχει αποφασίσει να «αυτομαστιγώνεται» στη ζωή, αρνούμενος την όποια φυσιολογική συνύπαρξη ή συντροφικότητα (ερωτική ή και φιλική μονάχα). Καίριο ρόλο στο σχεδιασμό του Κολ παίζει μέχρι και το ιδιοφυές στοιχείο της γκαρνταρόμπας του (που σχεδίασε η Άγκι Γκέραρντ Ρότζερς), μία σχεδόν διάφανη, αδιάβροχη καμπαρντίνα που ο ήρωας δεν αποχωρίζεται ποτέ από πάνω του. Αυτό το «δεύτερο δέρμα» (του) μας δίνει μια ψευδαίσθηση «ακτινογραφίας» του Κολ, λες και η ματιά μας μπορεί να τον διαπεράσει και να «δει» έως και τα εσώψυχά του, κάτι που αναιρείται άμεσα στην πράξη, σαν μορφή άμυνας και προστασίας του ιδίου από κάθε εξωτερικό «εχθρό».

Πραγματικά πολύ μπροστά από την εποχή της, η «Συνομιλία» βλέπεται σήμερα σαν μία (προφητική) δυστοπία του συστημικού ελέγχου που καταπατά την ανθρώπινη μονάδα και την καθιστά ευάλωτη σε δυνάμεις που ούτε μπορούμε να υποψιαστούμε πως (ενδέχεται να) έχουν στήσει έναν μηχανισμό παρακολούθησης ακόμη και μέσα στα ίδια μας τα σπίτια (είναι συγκλονιστικό το φινάλε του φιλμ), γιατί όχι και μέσα στο ίδιο μας το σώμα! Απλά, δείτε τη χρονολογία παραγωγής της ταινίας και… τρομάξτε περισσότερο.