του Ηλία Φραγκούλη

Σπουδή χαρακτήρων. Το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό όταν σκέφτομαι τούτο το έργο του τεράστιου Μπίλι Γουάιλντερ, το οποίο του χάρισε μεμιάς τρία βραβεία Όσκαρ (για καλύτερη ταινία, σκηνοθεσία και πρωτότυπο σενάριο), το 1961. Ήταν και η πρώτη φορά που συνέβαινε κάτι τέτοιο στα χρονικά του θεσμού! Και χωρίς αυτές τις διακρίσεις, όμως, θα εξακολουθούσε να είναι ένα σημαντικό και σχετικά τολμηρό για την εποχή του έργο με θέμα τις ανθρώπινες σχέσεις, την ηθική και τις επιλογές που κάνουμε στη ζωή για να προχωρήσουμε, ενδεχομένως θυσιάζοντας τη συνείδησή μας ή… προχωρώντας με τον σταυρό στο χέρι (που λένε).

Ο Σ.Σ. Μπάξτερ εργάζεται σε μια μεγάλη ασφαλιστική, σε ουρανοξύστη της Νέας Υόρκης. Το γραφείο του (πριν πάρει την πολυπόθητη προαγωγή και αποκτήσει μεγαλύτερες ανέσεις) μοιάζει με καφκικό εφιάλτη, αλλά αυτό που συνήθως τον περιμένει στην γκαρσονιέρα του κατόπιν ωραρίου εργασίας (και υπερωριών), ενίοτε, είναι ακόμη χειρότερο! Ο Μπάξτερ είναι εργατικότατος και (υπερ)φιλόδοξος, μα και απίστευτα υποχωρητικός, στα όρια του αγαθού. Προκειμένου να επιβιώσει και να κάνει μια κάποια καριέρα στη δουλειά του, έχει φροντίσει να «φιλοξενεί» στο μικρό του διαμέρισμα κάθε έναν από τους προϊστάμενούς του, οι οποίοι το χρησιμοποιούν ως… ερωτική φωλιά, είτε με μια μόνιμη θηλυκή συντροφιά, είτε με κάτι ευκαιριακό που θα καταφέρουν να «χτυπήσουν» κάποιο βράδυ σ’ ένα bar (εκπληκτική η σεκάνς με την παρουσία της γκόμενας με τη φωνή της Μέριλιν Μονρόου, όπου ο Γουάιλντερ βγάζει όλο τον σαρκασμό και το άχτι του για τις ταλαιπωρίες που είχε στα γυρίσματα των φιλμ που σκηνοθέτησε μαζί της). Ακόμη και μέσα στην άγρια νύχτα, εάν τα «αφεντικά» του χρειαστούν ένα κρεβάτι για να τσιλιμπουρδίσουν έχοντας καταφέρει να ξεφύγουν από τις συζύγους τους, ο Μπάξτερ μετατρέπεται σε έναν κακομοίρη «άστεγο», που θα τον τρώει η παγωνιά σε κάποιο παγκάκι της γειτονιάς, μέχρι οι άλλοι να κάνουν το κέφι τους. Και να του ζητάνε να έχει και τα αγαπημένα τους κρακεράκια στην γκαρσονιέρα…

Μέσα σε όλα αυτά, ο Μπάξτερ γλυκοκοιτάζει το κορίτσι του ασανσέρ, τη δεσποινίδα Κιούμπλικ, μια ομορφούλα με την οποία οι πάντες φλερτάρουν, μα στην εταιρεία έχει τη φήμη του «απόρθητου κάστρου». Η προσωπική της ζωή είναι ένα μυστήριο, που ο Μπάξτερ θα επιχειρήσει να λύσει, προσεγγίζοντάς την απλά κι ανθρώπινα, όχι με το τυπικό ανδρικό κορτάρισμα. Θα την ερωτευτεί, φυσικά, αλλά η πραγματικότητα θα προκύψει περισσότερο πολύπλοκη απ’ όσο θα μπορούσαν να φανταστούν κι οι δυο τους.

Συνηθίζεται να αναφερόμαστε και ν’ αντιμετωπίζουμε την «Γκαρσονιέρα» σαν κωμωδία, όμως τούτο το έργο σπάνια σε κάνει να γελάς. Ο ρομαντισμός του είναι πικρός (ο Γουάιλντερ, άλλωστε, είχε αποκαλύψει πως το φιλμικό σημείο αναφοράς του ήταν η «Σύντομη Συνάντηση» του Ντέιβιντ Λιν), η ματιά του επάνω στις συμπεριφορές και την υποκρισία στον τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας είναι αιχμηρή και αδυσώπητα κυνική, σχεδόν «ανθρωποφάγα». Είναι ένας κόσμος που βουλιάζει μέσα στην «καλοπροαίρετη» ανηθικότητα, μέσω της οποίας ανέρχεσαι, γι’ αυτό κι οφείλεις ν’ ακολουθείς τους κανόνες του, διαφορετικά θα καταντήσεις το «πιόνι» που θα καταλήξει να ηττάται, που θα χάσει τη σειρά του στη «σκάλα» της επιβίωσης, ενός ζωικού κύκλου που θα σε «φάει» αν το παίξεις διαφορετικά. Δυστυχώς για εκείνους, ο Μπάξτερ και η δεσποινίς Κιούμπλικ δεν είναι φτιαγμένοι για έναν τέτοιο κόσμο…

Δεν χρειάζονται περισσότερα λόγια ή… αποκαλύψεις για την πλοκή και τις μικρές της ανατροπές, κι ας μετράει τόσες δεκαετίες φήμης το έργο πάνω του. Οι δύο βασικοί χαρακτήρες που έπλασε ο Γουάιλντερ (μαζί με τον Ιτζέκ Ντομνίτσι) είναι ψυχάρες και υπόδειγμα ανάλυσης και σχεδιασμού σεναριακά, που είχαν την επιπλέον τύχη να ερμηνευτούν από τον Τζακ Λέμον και τη Σίρλεϊ ΜακΛέιν. Εδώ κι αν μιλάμε περί μαθήματος υποκριτικής. Για τον πρώτο, πέραν της τραγικότητας που κουβαλά η περσόνα του, προσέξτε ακόμη και τις λεπτομέρειες των διακριτικών αλλαγών στην γκαρνταρόμπα του, ενώ οι κωμικές και δραματικές διακυμάνσεις της δεύτερης υφαίνονται τόσο αβίαστα που ξεχνάς ότι παρακολουθείς μυθοπλασία. Απλά, σκας και πας!